Dr hab. Łukasz Smyrski, prof. IAE PAN
Ośrodek Etnologii i Antropologii Współczesności
Zespół Antropologii Niezdyscyplinowanej
kontakt: smyrzy.smyrzy@gmail.com
Zainteresowania badawcze
Moje zainteresowania naukowe mieszczą się w szerokim polu badawczym związanym z antropologią etniczności. Interesują mnie zjawiska oscylujące wokół problematyki identyfikacji i tożsamości etnicznej w Europie Wschodniej i Azji poradzieckiej. Oprócz studiów teoretycznych prowadziłem badania terenowe w tym zakresie (Litwa, Ukraina, Syberia, Azja Środkowa). Innym polem badawczym są kwestie związane ze specyfiką badań etnograficznych nad polskimi społecznościami lokalnymi w Europie Wschodniej.
Drugim ważnym polem rozważań jest antropologia krajobrazu. W swoich pracach krytycznie odnoszę się do pojęcia „krajobraz”, utożsamianego z postrzeganiem wzrokowym oraz ze specyficznymi sposobami przedstawiania i reprezentacji. Krytykuję optyczny sens krajobrazu, identyfikowany z materialną formą otaczającego środowiska i wskazuję na jego społeczny, procesualny charakter. Na podstawie badań terenowych prowadzonych w górach Ałtaju Mongolskiego twierdzę, że w antropologicznej koncepcji krajobrazu kluczowe jest uwzględnienie perspektywy zamieszkujących insiderów, opartej na codziennych aktywnościach i praktykach, które składają się na indywidualne procesy życiowe.
Obecnie pracuję nad projektem antropologii więcej-niż-ludzkiej. Korzystając z metodologicznych zasobów etnografii wielogatunkowej staram się określić pola sprawczości zwierząt w relacjach z ludźmi. Poszukuję hybrydowych sieci, w których splatają się wzajemne zależności ludzko-zwierzęce. Materiały terenowe z Polski (Roztocze, Bieszczady) odnoszę do kontekstu Ałtaju i Syberii, gdzie status ontologiczny zwierząt jest płynny, a granice gatunkowe nieoczywiste.
Wybrane publikacje
Monografie
Smyrski Ł. (2018). Między władzą spojrzenia a praktyką. Antropologia krajobrazu. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Smyrski Ł. (2008). Ajdyn znaczy księżyc. Narody południowej Syberii. Warszawa: DIG.
Artykuły w czasopismach
Smyrski Ł. (1995). Powrót do dawnych kultów jako czynnik odrodzenia narodowego we współczesnej Litwie. Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa, 4(2), 115-128.
Smyrski Ł. (1993). Chrzest Litwy w świadomości polskiej społeczności wiejskiej na Litwie. Polska Sztuka Ludowa. Konteksty, (3-4), 66-68.
Rozdziały w monografiach zbiorowych
Smyrski Ł. (2014). Процессы деколонизации в Сибири в конце 20 века. W: A. Bazarov, J. Kieniewicz (red.), Metting at Baikal Lake. Burden of The Past, Challenges of the Future (82-104), Ulan-Ude.
Smyrski Ł. (2013). Krzyżujące się granice. Kontekst południowej Syberii, Mongolii i północnych Chin. W: G. Kubica-Heller, H. Rusek (red.), Granice i pogranicza: państw, kultur, dyscyplin, dyskursów… Perspektywa antropologiczna i socjologiczna (263-281). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Smyrski Ł. (2012). Tradycja wynaleziona w dyskursie etnicznym i postkolonialnym na Syberii. W: M. Głowacka-Grajper, R. Wyszyński (red.), 20 lat rzeczywistości poradzieckiej. Spojrzenie socjologiczne (207-221). Warszawa: Wydawnictwa UW.
Smyrski Ł. (2008). Cosmic ethnicity in southern Siberia. W: L. Mróz, A. Posern-Zieliński (red.), Exploring home, neighbouring and distant cultures (259-268). Warszawa: DIG.
Smyrski Ł. (2003b). Na początku był Kain – wizje ukraińskiej historii w kontekście teorii etniczności. W: Ł. Smyrski, M. Zowczak (red.), Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne (311-322). Warszawa: DIG.
Smyrski Ł. (2003a), Holy Fires, Oaks and Stones – Is the Old Faith Returning to Lithuania? W: L. Mróz, Z. Sokolewicz (red.), Between Tradition and Postmodernity. Polish Ethnography at the Turn of the Millennium (171-182). Warszawa: DIG.
Smyrski Ł. (2000), Tuwa – w centrum kontynentu. W: E. Nowicka (red.), Wielka Syberia Małych Narodów (149-163). Kraków: Nomos.
Redakcje monografii zbiorowych
Smyrski Ł., Waszczyńska K. (red.). (2013). Etnograficzne wędrówki po obszarach antropologii. Warszawa: DIG.
Smyrski Ł. (red.). (2005). Etnografia lokalnych znaczeń. Monografia społeczności lokalnej okolic Dziewieniszek na Wileńszczyźnie. Warszawa: Wydawnictwa UW.
Smyrski Ł., Zowczak M. (red.). (2003). Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne. Warszawa: DIG.
Aktualnie prowadzone projekty
Obecnie przedmiotem mojego zainteresowania są sposoby społecznego konstruowania krajobrazu w Mongolii, w kontekście procesu budowania tożsamości lokalnej i narodowej. Przedmiotem analizy są współczesne zbiorowe ofiary tachilga przeznaczone dla duchów opiekunów najważniejszych gór w Mongolii, mających status państwowy. Powyższe zagadnienie odnoszę do zaproponowanego przez Caroline Humphrey teoretycznego rozróżnienia na krajobraz szamański i wodzowski, który charakteryzuje antropocentryczna wizja świata i związki z różnorodnymi formami władzy i praktykami buddyjskimi. Współczesne państwowe uroczystości składania ofiar poszczególnym górom wpisują się w charakterystyczne dla wcześniejszych okresów historycznych zjawisko polityzacji relacji ludzi z górami. W swoich badaniach staram się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób lokalna ontologia oparta na relacyjnym oddziaływaniu podmiotów ludzkich i nieludzkich, znajduje swoje odzwierciedlenie na poziomie działalności państwowej.
Wybrane ukończone projekty
Procesy narodowościowe w azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej
W latach 1993-2002 prowadziłem badania etnograficzne w republikach Ałtaju, Tuwy i Chakasji Federacji Rosyjskiej na temat współczesnych procesów narodotwórczych oraz dekolonizacyjnych na Syberii, związane z kształtowaniem się i konstruowaniem indywidualnych i zbiorowych tożsamości etnicznych. Odnosiłem je do szerokiego kontekstu transformacji ustrojowych zachodzących na terenach dawnego Związku Radzieckiego. W badaniach tych odrzuciłem redukcjonistyczne podejście do problematyki narodowościowej po rozpadzie ZSRR, skupiające się na zobiektywizowanych kryteriach badania historycznych procesów kształtowania się świadomości narodowej, stopniu znajomości języków etnicznych czy instytucjonalnych związkach z religią. Przyjąłem odmienną perspektywę badawczą, opartą na konstruktywizmie społecznym, akcentując znaczenie kategorii charakterystycznych dla tradycji wynalezionych.
Badania relacji etnicznych w Europie Wschodniej (Litwa, Ukraina)
W latach 1993-2007 prowadziłem badania terenowe na Wileńszczyźnie w Litwie oraz w latach 1996-1998 w obwodzie żytomierskim w Republice Ukrainy. Badania dotyczyły relacji etnicznych na poziomie wspólnoty lokalnej, relacji sąsiedzkich, różnic w obrzędowości rodzinnej, stereotypów, wizji historii lokalnej i narodowej, jak również sfery dyskursu politycznego i oddziaływania instytucji państwa w zakresie tradycji wynalezionej – zjawisk charakterystycznych w czasie konstytuowania się nowych państw narodowych w Europie Wschodniej, powstałych po upadku ZSRR. Z czasem temat badawczy ewoluował i skupiłem się na zagadnieniach związanych z tematyką polskich społeczności lokalnych. Przedmiotem badań była różnorodność zachowań poszczególnych jednostek i wiedza kontekstualna, wpływająca na indywidualne postawy i zachowania.
Nagrody i stypendia
2009 – Nagroda Klio, nagroda Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za monografię Ajdyn znaczy księżyc. Narody Południowej Syberii (2008). Warszawa: DiG.
2005 – Staż w Max Planck Institute for Social Anthropology, Halle, Niemcy
Członkostwo w organizacjach
Polskie Towarzystwo Ludoznawcze