Dr hab. Agnieszka Halemba, prof. IAE PAN

 

 

Ośrodek Etnologii i Antropologii Współczesności

Zespół Antropologii Niezdyscyplinowanej

 

kontakt: agnieszka@cantab.net

https://pan-pl.academia.edu/AgnieszkaHalemba

 

 

Zainteresowania badawcze

 

 

W kręgu moich zainteresowań znajduje się przede wszystkim szeroko rozumiana antropologia religii. Prowadziłam badania na Syberii południowej, gdzie zajmowałam się kultem ziemi i przyrody, relacjami z bytami nie-ludzkimi, oraz transformacjami organizacyjnymi w sferze religijnej, także w kontekście tworzenia się transnarodowych sieci zainteresowanych ochroną środowiska naturalnego, dziedzictwa kulturowego oraz rozwojem turystyki. W 2006 roku rozpoczęłam badania w zakarpackiej Ukrainie, gdzie skupiłam się na negocjacjach między organizacjami kościelnymi, pielgrzymami i lokalną społecznością prowadzonymi wokół miejsca współczesnych objawień maryjnych. W 2016 roku rozpoczęłam badania w Brandenburgii i na Pomorzu Przednim w Niemczech wschodnich. Interesuje mnie przede wszystkim pojęcie i doświadczenie wiary w protestantyzmie, a także znaczenie religijnych obiektów materialnych, przede wszystkim budynków kościelnych, w społeczeństwie uważanym za dogłębnie zsekularyzowane. Interesuję się też debatami związanymi z długotrwałymi skutkami zjednoczenia Niemiec.

 

Do moich zainteresowań należy również antropologia poznania, włączając w to współczesną antropologię kognitywną oraz rozważania metodyczne i metodologiczne.

 

 

Wybrane publikacje

 

 

Monografie

 

Halemba A. (2015). Negotiating Marian Apparitions: The Politics of Religion in Transcarpathian Ukraine. New York, Budapest: Central European University Press.

 

Halemba A. (2006). The Telengits of Southern Siberia: Landscape, Religion and Knowledge in Motion. London: Routledge.

 

Redakcje monografii zbiorowych

 

Gąsior A., Halemba A., Troebst S. (red.) (2014). Gebrochene Kontinuitäten. Transnationalität in den Erinnerungskulturen Ostmitteleuropas im 20. Jahrhundert. Wien, Köln Weimar: Böhlau Verlag.

 

Artykuły w czasopismach

 

Halemba A. (2019a). Kościół jako organizacja, czyli o negocjowaniu nie tylko znaczeń. Odpowiedź na recenzję Magdaleny Zowczak. Lud, 103, 357-369.

 

Halemba A. (2019b). Response to Konrad Talmont-Kaminski’s Review: Embracing Apparitions for Unity. Journal for the Cognitive Science of Religion, 9(2–3) (2016), 194–206.

 

Halemba A. (2018a). Trust, Organisational Boundaries and Gender: Mothers Prayers in Ukraine, Religion, State and Society, 46(1), 64-78.

 

Halemba A. (2018b). Suffering for and against the church. The politics of memory and repression in the Mukachevo Greek Catholic Eparchy, Religion, State and Society, 46(2), 123-138.

 

Halemba A. (2017a). Tworzenie pogranicza a życie przy granicy. Refleksje terminologiczne w świetle badań przy granicy polsko-niemieckiej. Etnografia Polska, 61(1-2): 5-20.

 

Halemba A. (2017b). Apparitional Movements as Sites of Religious Experimentation A Case Study from Transcarpathian Ukraine. Nova Religio – Journal of Alternative and Emergent Religions, 21(2) (November 2): 43–58.

 

Halemba A. (2017c). Forum: Religion, Anthropology and the “Anthropology of Religion”, Forum of Anthropology and Culture, 13, 102-112.

 

Rozdziały w monografiach zbiorowych

 

Halemba A. (2018). Apparitions of the Virgin Mary as Decision-Events. W: B. Bodenhorn, M. Holbraad, J. Laidlaw (red.), Freedom, Creativity, and Decision: Recovering the Human Subject (95-114). Cambridge University Press: Cambridge.

 

Halemba A. (2016). The Virgin Mary, State, and Nation in Transcarpathian Ukraine. W: R. Di Stefano, F. J. Ramon Solans (red.), Marian Devotions, Political Mobilization, and Nationalism in Europe and America (201-229). Palgrave Macmillan: 201–229.

 

Halemba A. (2015). Not Looking through a National Lens? Rusyn – Transcarpathians as an Anational Self-Identification in Contemporary Ukraine. W: Y. Kleinmann, A. Rabus (red.) Aleksander Brückner revisited. Debatten um Polen und Polentum in Geschichte und Gegenwart (123-146). Göttingen: Wallstein.

 

 

Aktualnie prowadzone projekty

 

Kościoły w świeckiej przestrzeni. Relacyjne podejście do odbudowy i użytkowania budynków kościelnych w północno-wschodnich Niemczech

 

Poprzez analizę dyskusji, praktyk i materialności związanych z odbudową, renowacją i późniejszym wykorzystaniem budynków kościelnych w północno-wschodnich Niemczech, projekt ten proponuje zbadanie miejsca i znaczenia religii i niereligii (nonreligion) w jednym z najbardziej zsekularyzowanych regionów w Europie. Temat projektu odnosi się bezpośrednio do debat, które traktują świeckie i religijne, jako wzajemnie konstytutywne obszary.

 

Północno-wschodnie obszary byłej NRD należą do najbardziej zsekularyzowanych regionów Europy, zarówno pod względem przynależności mieszkańców do organizacji religijnych, uczestnictwa w praktykach religijnych, jak i przekonań. Projekt rozpoczyna się jednak od obserwacji, że jest wiele oddolnych inicjatyw, które wspierają odbudowę i renowację budynków kościelnych. W jaki sposób są one wykorzystywane, jeśli w wielu kościołach nabożeństwa odbywają się czasami tylko 2-3 razy w roku? Kto zajmuje się tymi budynkami i jakie są motywacje tych aktorów?

 

 

Wybrane ukończone projekty

 

Życie na granicy – transgraniczne praktyki na polsko-niemieckim przygraniczu

 

Projekt finansowany przez Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki w latach 2016-2018. Celem projektu było zaproponowanie nowego spojrzenia na procesy zachodzące na polsko-niemieckim przygraniczu. Badania prowadzone były przy udziale studentów etnologii Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu w Hamburgu, po obu stronach polsko-niemieckiej granicy na południe od Szczecina.

 

Badania pokazały między innymi, że różnice demograficzne, takie jak wiek czy wykształcenie, między Polakami a Niemcami zamieszkującymi obecnie wspólnie wsie po niemieckiej stronie granicy, są na tyle znaczne, że metody wspierania lokalnej integracji oparte o model spotkania ludzi, których różnicuje przede wszystkim język i przynależność narodowa, są nieadekwatne. Z punktu widzenia centralnych ośrodków władzy, dominującym aspektami wpływającymi na relacje transgraniczne są tożsamość, pamięć i państwowość w ich wymiarze narodowym. Z lokalnego punktu widzenia narodowość schodzi na dalszy plan. Na granicy nie spotykają się „Polacy” z „Niemcami”, ale także młodzi rodzice z emerytami, przedsiębiorcy, dziennikarze i artyści z miłośnikami lokalnej historii, byłymi pracownikami LPG i bezrobotnymi. Nie negując istnienia wzajemnych stereotypów czy uprzedzeń, ani potrzeby działań wspierających polsko-niemieckie inicjatywy, uważamy, że w konkretnych sytuacjach to nie narodowość i związane z nią stereotypy są największą przeszkodą w podejmowaniu wspólnych działań, a inne czynniki.

 

Między tradycją religijną, wpływami komunistycznymi a zmianą kulturową – transnacjonalizm i kultury pamięci w Europie Środkowo-Wschodniej po 1989 roku

 

Projekt kierowany przez prof. Stefana Troebsta w latach 2006-2011 w Centrum Historii i Kultury Europy Środkowo-Wschodniej przy Uniwersytecie w Lipsku. Finansowany przez DFG i BMBF.

 

Celem projektu było zbadanie transnarodowych czynników kształtujących kultury pamięci w Europie Środkowo-Wschodniej. Badania skupione zostały wokół trzech toposów, jako miejsc pamięci: przedmurza, kultu maryjnego oraz spuścizny Cyryla i Metodego. Główną hipotezą badawczą projektu było stwierdzenie, że długotrwałość, wszechobecność i częstotliwość występowania tych trzech toposów w ich splątaniu, reprezentują mezoregionalną specyfikę, a właściwie historyczną cechę strukturalną Europy Środkowo-Wschodniej.

 

W ramach tego projektu zajmowałam się badaniem mobilizacji kultu maryjnego w kontekście współczesnych procesów związanych z tożsamością narodową i przeobrażeniami państwowości w Ukrainie.

 

Kult ziemi a ochrona przyrody w południowej Syberii

 

W latach 1994-2008 prowadziłam badania w syberyjskich republikach federacyjnych, finansowane z wielu źródeł, ze szczególnym naciskiem na przeobrażenia życia religijnego w południowych rejonach Republiki Ałtaju.

 

Życie religijne Ałtajczyków opiera się na kulcie przyrody, zaś człowiek rozumiany jest poprzez swoje w niej uczestnictwo. Ałtaj jako całość uznawany jest za eelü - żywy, posiadający siłę, święty. Po upadku ZSRR pojawiły się inicjatywy mające na celu organizację ałtajskiego życia religijnego – z jednej strony była to kwestia konkurencji z innymi organizacjami religijnymi, które starały się zdobyć wyznawców i polityczne wsparcie; z drugiej strony miało to związek z budowaniem świadomości narodowej Ałtajczyków.

 

W latach 2003-2008 badania dotyczyły stosunku do przyrody i ziemi oraz tożsamości mieszkańców Ałtaju w kontekście wielopoziomowego i ciągle zmieniającego się systemu prawnego w Federacji Rosyjskiej. W 2005 roku wraz z Brianem Donahoe przygotowałam na zlecenie INFOE opracowanie na temat systemu prawnego w Federacji Rosyjskiej w odniesieniu do ludności rdzennej, a następnie raport dla WWF Rosja na temat polowań i kłusownictwa w Republikach Ałtaju i Tywy. Innym aspektem badań były wzajemne oddziaływania między inicjatywami mającymi na celu ochronę przyrody i/lub zarządzanie zasobami naturalnymi a religijnymi praktykami Ałtajczyków.

 

 

Nagrody i stypendia

 

 

2002-2003 – Stypendium (Fellowhip) Wenner Gren Foundation for Anthropological research, University of Cambridge

 

2001 – Nagroda Radcliffe-Brown Trust Fund Award of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland

 

1997-2000 – Cambridge Overseas Trust Scholarship, Bursary in Social Anthropology, University of Cambridge, Corpus Christi College Research Scholarship, University of Cambridge

 

1996-1998 – UNESCO/Hirayama Silk Road Fellowship and Research Grant

 

 

Członkostwo w organizacjach

 

 

Członek-założyciel: The Visegrád Anthropologists’ Network (V4 Net)

 

Od 2009 European Association of Social Anthropologists (EASA)