Dr Wojciech Filipowiak

Pracownia Archeologiczna przy Ośrodku Archeologii Średniowiecza Krajów Nadbałtyckich, Wolin

 

w.filipowiak@iaepan.szczecin.pl

https://iaepan.academia.edu/WojciechFilipowiak

 

Zainteresowania badawcze:

Chcąc uchwycić „przestrzeń dziejów” Słowian skupiłem się na krańcach ich świata, na miejscach i okresach, gdzie stykali się z innymi kulturami. Swoje badania rozpocząłem od studiów nad statkami. Słowianie nadbałtyccy byli we wczesnym średniowieczu morskim ludem. Statki umożliwiały im nie tylko podbój i piractwo, ale także osadnictwo oraz poznanie nowych idei. Skoncentrowałem się na pozostałościach statków odkrytych w Wolinie, który był wówczas wielkim portem handlowym.

W podobnym duchu traktuję moje badania nad wczesnośredniowiecznym Wolinem, który jak w soczewce skupia wiele problemów pojawienia się pierwszych miast u Słowian. Proces ten jest jednym z podstawowych elementów rozwoju cywilizacyjnego.

Jednym z filarów powstania miast u Słowian był handel dalekosiężny. Jego ważnym elementem była sprzedaż ludzi, która we wczesnym średniowieczu przybrała duże rozmiary. W krajach arabskich przebywały wówczas rzesze słowiańskich niewolników. W północnej Afryce, na obszarze dzisiejszego Maroka, stanowili oni gwardię przyboczną sułtana emiratu Nekor. W wyniku buntu zostali wyparci ze stolicy i założyli nieodkrytą dotychczas twierdzę, zwaną Qarjat as-Saqaliba. Niewykluczone, że pochodzili znad Bałtyku. W 2016 roku przewodziłem pierwszej wyprawie rekonesansowej z zadaniem jego odnalezienia, obecnie przygotowuję kolejne.

Te trzy elementy splatają się w jeden wątek: „uchwycenie przestrzeni”, poznanie krańców świata Słowian w okresie gdy tworzyły się podwaliny Europy. Poznanie środków transportu (statki), zbadanie powstania i rozwoju punktów wymiany gospodarczej i kulturalnej (miasta), zbadanie kultury Słowian na krańcach ich świata (Maroko, Hiszpania), to trzy cele naukowe, które realizuję.

 

Wybrane publikacje:

Monografie:

Filipowiak W. 2022, Korabnictwo wczesnośredniowiecznego Wolina 800-1200. Studium archeologiczne, Szczecin.

Filipowiak W., Bogacki M. (2019). Wolin. Miasto Słowian i Wikingów. Historia wolińskich festiwali i nie tylko, Wolin: Gmina Wolin.

Filipowiak W. (2018). Wczesnośredniowieczny statek z Kamienia Pomorskiego, Szczecin: IAE PAN.

 

Artykuły w czasopismach:

Rębkowski M, Martínez Álvarez C., García-Contreras Ruiz G., Filipowiak W. (2021). Archaeological research on Madīnat Ilbīra – an Umayyad town in al-Andalus. Course and Problems. Quaestiones Medii Aevi Novae 26, 147-171.

Filipowiak W., Bogacki M., Kokora K. (2021). The Center of Slavs and Vikings in Wolin, Poland. History, scenography, story and effect. Studia Slavica et Balcanica Petropolitana 2021/1, 89-113

Filipowiak W. 2022, Est sane maxima omnium, quas Europa claudit, civitatum. Adam of Bremen and the estimation of size and population of early medieval Wolin, w: Adam of Bremen's Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum. Origins, Reception and Significance, red. Grzegorz Bartusik, Radosław Biskup, Jakub Morawiec,

Filipowiak W. and Tochilova N., Art as a Symbol of Social Change: Material Expression of Forming Identity in the Early Medieval Trade Towns around South and Eastern Baltic. Wolin and Novgorod Case Study, „Praehistorische Zeitschrift” 95: 2, s. 558-574. https://www.degruyter.com/view/journals/prhz/ahead-of-print/article-10.1515-pz-2020-0028/article-10.1515-pz-2020-0028.xml

Filipowiak W., How Vikings crossed the North Atlantic? The reinterpretation of ‘sun compasses’ — Narsarsuaq, Wolin, Truso, "The International Journal of Nautical Archaeology" 49.2, s. 318-328. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1095-9270.12426

Filipowiak W., Maliński P., Kokora K., Meissner K., Vorbrich R. (2018). Śladami rebelii słowiańskich niewolników w Afryce. Sprawozdanie z interdyscyplinarnej wyprawy badawczej do Maroka, Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria, 14, 309–343. academia.edu

Filipowiak W., Kokora K. (2017). Na marginesie poszukiwań Quarjat as-Saqaliba: wczesnośredniowieczna ceramika z emiratu Nekor, Szkło i Ceramika, 4, 6–11. academia.edu

Maliński P., Filipowiak W., Krajewski P. (2016), Wrak łodzi rybackiej z Kamienisk, gmina Goleniów, Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria, 12, 633–646. academia.edu

Filipowiak W., Maliński P. (2016). Qarjat as-Saqaliba – osada Słowian w Maroku, Biuletyn Informacyjny Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS, 4 (35), 27–29.

Maliński P., Filipowiak W., (2016). Qarjat as-Saqaliba. W poszukiwaniu zaginionej osady Słowian w Maroku, Przegląd Uniwersytecki. Pismo Uniwersytetu Szczecińskiego, 10-12 (287–289), 80–81. academia.edu

Filipowiak W. (2015). A 12th-Century Slavic Ship from Wolin, Poland, The International Journal of Nautical Archaeology, 44(2), 312–326. DOI: 10.1111/1095-9270.12115

Filipowiak W. (2013). Łódź-dłubanka z XVII wieku z Gryfina, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 3, 463–467.

 

Rozdziały w monografiach zbiorowych:

Filipowiak W. (2019). Wooden artefacts. W: M. Rębkowski (ed.), Wolin — the Old Town. Vol. II: Studies on finds (91-138), Szczecin: IAE PAN.

Filipowiak W., Szydłowski M. (2019). Stone artefacts. W: M. Rębkowski (ed.), Wolin — the Old Town. Vol. II: Studies on finds (227–252), Szczecin: IAE PAN.

Filipowiak W. (2017). Early medieval shipbuilding of Wolin. W: J. Litwin (ed.), Baltic and Beyond. Change and continuity in shipbuilding. Proceedings of the 14th Internatonal Symposium of Boat and Ship Archaeology (55–60), Gdańsk: NMM.

Filipowiak W., Gierke M., Kokora K., Kowalska M. (2016), Zaginiona dokumentacja z przedwojennych badań archeologicznych w Wolinie. W: M. Rębkowski (red.), Wolińskie Spotkania Mediewistyczne III. Kościoły w dobie chrystianizacji (13–31), Szczecin: IAE PAN. academia.edu

Filipowiak W., Filipowiak Wł. (2014). Korabnictwo, port i żegluga wczesnośredniowiecznego Wolina. W: B. Stanisławski, Wł. Filipowiak (red.), Wolin wczesnośredniowieczny, Część 2 (350–385), Warszawa: Trio. academia.edu

Filipowiak W. (2013). Swantevit, Pferdefigur, Kopf einer Gottheit, Idol, Rassel in Form eines sog. Kiewer Eies. W: C. Stiegemann, M. Kroker, W. Walter (Hrsg.), Credo – Christianisierung Europas in Mittelalter, Band II: Katalog (625–626, 632–633), Paderborn: Michael Imhof Verlag. academia.edu

Filipowiak W. (2011). Statek z Kamienia Pomorskiego jako źródło do badań wczesnośredniowiecznej żeglugi u ujścia Odry. W: M. Rębkowski (red.), Wolińskie Spotkania Mediewistyczne – Ekskluzywne Życie, Dostojny Pochówek (21–43), Wolin: s.n. academia.edu

Filipowiak W., Janowski A., Dworaczyk M., Siedlik K., Omański P. (2011). Wyniki badań archeologicznych na nowo odkrytej osadzie w Dębinie, gm. Stare Czarnowo. W: M. Fudziński, H. Paner (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, t.1, Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza (589–602), Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.

 

Redakcje monografii zbiorowych:

Kucharczyk M., Filipowiak W. (red.) (2013). Wolin i Usedom przed II Wojną Światową. Wolin: Muzeum im. Andrzeja Kaubego w Wolinie.

 

Aktualnie prowadzone projekty:

2022-2023 Geneza i dynamika osadnictwa wczesnośredniowiecznego na „Srebrnym Wzgórzu”. Rozpoznanie problematyki datowania północnej dzielnicy Wolina za pomocą metody 14C AMS., Miniatura 6 Narodowego Centrum Nauki (Nr DEC-2022/06/X/HS3/00647)

 

Wybrane ukończone projekty:

2017-2020 – „Opracowanie źródeł archeologicznych z centrum Wolina, z wykopów 4, 5 i 7 (stan. 1)”. Zadanie badawcze IAE PAN.

Celem zadania jest opracowanie wszystkich nieanalizowanych dotąd źródeł archeologicznych pozyskanych w toku prac archeologicznych na stanowisku 1 (Stare Miasto), z wykopów 4, 5 i 7 w Wolinie. Opracowanie ma na celu, oprócz analizy zabytków, też analizę stratygrafii z użyciem najnowszych osiągnięć w tej dziedzinie. Tak pozyskane wnioski uzupełnią opracowywane właśnie źródła z wykopu 6 i 8 na stanowisku 1 (grant NPRH prof. Rębkowskiego), co pozwoli na całościowy ogląd kultury materialnej i definitywnie zamknie kwestię badań XX-wiecznych na tym stanowisku.

„Qarjat as-Saqaliba. Poszukiwania zaginionej, tysiącletniej twierdzy Słowian w Maroko”. Projekt realizowany przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Szczeciński oraz firmę Pixel Legend

Jestem pomysłodawcą i organizatorem zespołu badawczego, który za cel obrał odszukanie wspominanej przez arabskiego historyka al-Bakriego (XI wiek) wsi słowiańskich niewolników-gwardzistów, która została założona w górach Rif w Maroku w IX/X wieku. W skład zespołu wchodzą naukowcy z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (Karolina Kokora), Uniwersytetu Szczecińskiego (dr Piotr Maliński) oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (prof. dr. Hab. Ryszard Vorbrich, Katarzyna Meissner). Jak dotąd została przeprowadzona pierwsza, rekonesansowa wyprawa w góry Rif, finansowana dzięki wsparciu prywatnego sponsora.

„Madinat Ilbira – poprzednik Granady”, uczestnik badań w ramach grantu NPRH kierowanego przez prof. dr hab. Mariana Rębkowskiego

W ramach projektu współprowadzę badania wykopaliskowe na obszarze Madinat Ilbira – miasta wczesnośredniowiecznego, będącego poprzednikiem Granady. Jestem też odpowiedzialny za opracowanie części materiału zabytkowego w kooperacji z archeologami hiszpańskimi.

2013-2019 – „Ujście Odry we wczesnym średniowieczu. Wolin i Lubin – edycja źródeł archeologicznych”. Wykonawca w ramach grantu NPRH kierowanego przez prof. dr hab. Mariana Rębkowskiego.

W ramach projektu zajmowałem się badaniem kultury wczesnośredniowiecznych Wolinian na podstawie dwóch kategorii zabytków: wykonanych z drewna oraz z kamienia, które zostały odkryte podczas dużych badań archeologicznych w Wolinie w latach 70. XX wieku. Zestaw zabytków obejmuje niemal wszystkie dziedziny życia ówczesnych mieszkańców miasta.

2016 – „Statek z Kamienia Pomorskiego na tle XII-wiecznego szkutnictwa północnoeuropejskiego”. Zadanie badawcze IAE PAN.

Celem zadania było przygotowanie do druku monografii na temat wraku wczesnośredniowiecznego, odkrytego w 1984 roku w Kamieniu Pomorskim (woj. zachodniopomorskie). Efektem jest monografia (Filipowiak 2018).

2011-2015 – „Szkutnictwo wczesnośredniowiecznego Wolina”. Zadanie badawcze IAE PAN.

Celem zadania było całościowe opracowanie zabytków szkutnictwa wczesnośredniowiecznego, odkrytych podczas badań w Wolinie (woj. zachodniopomorskie). Efektem jest rozprawa doktorska (Filipowiak 2016).

 

Nagrody i stypendia:

2022 - Stypendium Ministra Edukacji i Nauki dla wybitnych młodych naukowców

2019 – Finalista konkursu 19 edycji Nagrody Naukowej magazynu Polityka

2018 – Laureat konkursu „Adulescentia est tempus discendi” przeznaczonego na finansowanie zadania badawczego w IAE PAN pt. „Źródła archeologiczne z wykopu 4 na stanowisku 1 w Wolinie w świetle nowej analizy stratygrafii” — określenie nowej chronologii warstw archeologicznych badanych w latach 1953-1955, na stanowisku 1, w wykopie 4 w Wolinie;

2014 – Laureat konkursu „Adulescentia est tempus discendi” przeznaczonego na finansowanie zadania badawczego w IAE PAN pt. „Szkutnictwo wczesnośredniowiecznego Wolina” – finansowanie zakupu literatury specjalistycznej i wykonania oznaczeń gatunków drewna zabytków.