Dr hab. Dominik Nowakowski, prof. IAE PAN

Ośrodek Badań Nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza

 

dominiknowakowski74@gmail.com

https://iaepan.academia.edu/DominikNowakowski

Zainteresowania badawcze:

Archeologia średniowiecza w Europie Środkowej. Funkcje grodów i organizacji grodowej w IX-X w. Rozwój osadnictwa w wyniku kolonizacji niemieckiej i na prawie niemieckim w XIII-XIV w. oraz związane z tym procesem przemiany struktur osadniczych (relacje miejscowi – obcy) oraz kultury materialnej. Przemiany w późnośredniowiecznym osadnictwie wiejskim 2. poł. XIV-XV w. związane z tzw. kryzysem agrarnym (problem osad zanikłych) oraz rozwojem folwarku. Budownictwo obronno-rezydencjonalne XIII-XVI w., ze szczególnym uwzględnieniem funkcji zamków państwowych i prywatnych w strukturach osadniczych średniowiecznego Śląska.

 

Wybrane publikacje:

Monografie:

Nowakowski D. (2008). Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w Średniowieczu. Wrocław. IAE PAN.

Adamska D., Latocha A., Nowakowski D., Paroń A., Siehankiewicz M., Sikorski R. (2014). Słownik wsi śląskich w średniowieczu, t. 1: Powiat lubiński, Wrocław. IAE PAN.

Nowakowski D. (2017). Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne. Wrocław. IAE PAN.

 

Artykuły w czasopismach:

Nowakowski D. (1997). Materiały z penetracji Wyspy Kormoranów na Jeziorze Sławskim, Lubogoszcz, stan. 16, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 39, 419-426.

Boguszewicz A., Nowakowski D., Pozorski Z., (2001). Średniowieczne założenie obronne w Tarnowie Jeziernym w świetle badań z lat 1999-2000, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 43, 395-408.

Nowakowski D. (2002). Zamek w Ryczeniu w świetle badań archeologicznych z lat 1980-1981, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 44, 409-421.

Nowakowski D. (2004). Wstępne wyniki badań archeologicznych wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego (stan. 21) w Sławie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 46, 97-112.

Mruczek R., Nowakowski D., Stefanowicz M. (2005). Zamek lewobrzeżny we Wrocławiu w świetle nowszych badań, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 47, 175-191.

Nowakowski D. (2008). Z badań założeń obronno-rezydencjonalnych w księstwie głogowskim, Silesia Antiqua 44, 123-134.

Nowakowski D. (2008). Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Sławie (stan. 21), pow. wschowski, w świetle badań archeologicznych 2004 roku, Fontes Archaeologici Posnanienses 44, 127-141.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2008). Neue Forschungen am Burgwall Kleinitz (Klenica, pow. Zielonogórski) in Niederschlesien, Polen. Ein Vorbericht, Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift 49/1, 67-98.

Nowakowski D. (2008). Die mittelalterlichen Ritter- und Herzogsburgen im Herzogtums Glogau (Niederschlesien) und ihr Beziehung zu den Siedlungsstrukturen, Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift 49/2, 147-164.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2009). Spätmittelalterliche Turmhügel in Niederschlesien. Das Beispiel von Klein Beltsch (Bełcz Mały, gm. Wąsosz), Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift 50/4, 565-599.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2011). Mittelalterliche Herrschafts- und Siedlungsstrukturen in Niederschlesien am Beispiel von Köben (Chobienia) an der Oder, Prähistorische Zeitschrift 86/1, 100-132.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2011). Problematyka późnośredniowiecznych dworów na kopcu na Śląsku w świetle badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 2009 r. w Bełczu Małym gm. Wąsosz, Przegląd Archeologiczny 59, 137-166.

Nowakowski D. (2015). Lokalne ośrodki władzy książęcej na Niżu Śląskim w XII-XIII wieku, Fontes Archaeologici Posnanienses 51, 97-123.

Adamska D., Latocha A., Nowakowski D. (2016). Prototypowy czy pilotażowy? W sprawie dyskusji nad pierwszym tomem Słownika wsi śląskich w średniowieczu, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 72/1, 181-191.

Biermann F., Nowakowski D., Posselt N., (2017). Mittelalterliche Turmhügel im nordschlesischen Tiefland, Burgen und Schlösser 58/2, 91-106.

Latocha A., Nowakowski D. (2018). Sources and Methods Used in the Reconstruction of Settlement Networks: An Archaeological and Geographical Perspective an the Example of Silesia, Studia Geohistorica 6, 55-69.

Nowakowski D. (2018). Niederadelige Burgen in Schlesien, Burgen und Schlösser 59/4, 231-244.

Rozdziały w monografiach zbiorowych:

Nowakowski D. (2004). Sława i jej okolice w pradziejach i średniowieczu. W: W. Strzyżewski (red.), Sława – zarys dziejów, Sława, 35-66.

Nowakowski D. (2008). Wznowienie badań na grodzisku kasztelańskim w Sądowlu (Lechitów, stan. 4), gm. Wąsosz. W: J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu, Wrocław, 171-211.

Nowakowski D. (2009). Od kasztelanii do weichbildu. Podziały wewnętrzne ziemi głogowskiej w średniowieczu. W: S. Moździoch (red.), Stare i nowe w średniowieczu – pomiędzy innowacją a tradycją, Spotkania Bytomskie VI, Wrocław, 263-278.

Nowakowski D. (2010). Grundherrschaft und Sozialstrukturen im mittelalterlichen Schlesien. Adelige Eigenwirtschaft im Herzogtum Glogau am Beispiel der Karriere der Ritterfamilie von Rechenberg. W: A. Paroń, S. Rossignol, B. Szmoniewski, G. Vercamer (red.), Potestas et communitas. Interdisziplinäre Beiträge zu Wesen und Darstellung von Herrschaftsverhältnissen im Mittelalter östlich der Elbe, Wrocław-Warszawa, 227-244.

Nowakowski D. (2011). Der mittelalterliche Siedlungskomplex von Sława (Schlawa, Niederschlesien) im Lichte der archäologischer Untersuchungen. W: F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt (red.), Der Wandel um 1000, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 60, Langenweissbach, 397-410.

Nowakowski D. (2011). Landesausbau des hohen Mittelalters am Beispiel des Fläming (Brandenburg). W: F. Biermann, T. Kersting, A. Klamt (red.), Beiträge der Sektion zur slawischen Frühgeschichte der 19. Jahrestagung des Mittel- und Ostdeutschen Verbandes für Altertumsforschung, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 64, Langenweissbach, 17-34.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2011). Od ogniska do zniszczenia pożarem. Grodzisko w Klenicy, gm. Bojadła, w świetle wyników nowych badań wykopaliskowych. W: A. Jaszewska, A. Michalak (red.), Ogień – żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony, VI Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne, Garbicz 5-6 czerwca 2008, Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 4, Zielona Góra, 329-348.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2012). From a Slavic stronghold to a medieval town – the example of Chobienia. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu, Biskupin-Wrocław, Biskupińskie Prace Archeologiczne 9, 415-431.

Nowakowski D. (2012). Rewolucja czy ewolucja? Przemiany struktur osadniczych w późnym średniowieczu na przykładzie miast północnej części Śląska. W: M. Bláhowá, S. Rosik, T. Wünsch (red.), Silesia historica. Badania nad historią Śląska. Metody i praktyka historiografii oraz nowe poszukiwania, Radices Silesiae – Silesiacee Redices 2, Wrocław, 97-119.

Nowakowski D. (2013). Schlesische Ritterburgen des späten Mittelalters Und frühen Neuzeit im Lichte der archäologischen Quellen. W: F. Biermann, T. Kersting, A. Klamt (red.), Soziale Gruppen und Gesellschaftsstrukturen im westslawischen Raum, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 70, Langenweissbach, 471-508.

Adamska D., Nowakowski D. (2013). Bankau pod Głogowem – zaginiona wieś w świetle źródeł archeologicznych i pisanych. W: M. Goliński, S. Rosik (red.), Z badań nad historią Śląska i Europy w wiekach średnich, Scripta Historica Medievalia 3, 123-139.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2014). Grodzisko plemienne w Chobieni gm. Rudna w świetle badań archeologicznych 2010 r. W: K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch (red.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo – gospodarka – ideologia, Wrocław-Głogów, 269-333.

Nowakowski D. (2015). Zmiany struktur osadniczych w wyniku kolonizacji niemieckiej i na prawie niemieckim na przykładzie obszaru Fläming (południowo-wschodnia Brandenburgia). W: S. Moździoch, K. Chrzan (red.), Jak dobrze mieć sąsiada. Problem sąsiedztwa w średniowieczu w świetle archeologii, Spotkania Bytomskie 7, Wrocław, 65-99.

Nowakowski D. (2015). Alternatywna próba interpretacji funkcji zespołu osadniczego z Gostynia pod Głogowem w świetle danych archeologicznych i toponomastycznych. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Miejsca pamięci: pradzieje, średniowiecze, współczesność, Biskupińskie Prace Archeologiczne 10, Biskupin-Wrocław, 499-525.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2016). Köben an der Oder (Chobienia) - Forschungen zum Wandel der Siedlungs- und Herrschaftsverhältnisse im mittelalterlichen Niederschlesien. W: F. Biermann, A. Kieseler, D. Nowakowski, Burg, Herrschaft und Siedlung im mittelalterlichen Niederschlesien. Die slawischen Ringwälle von Köben (Chobienia) und Kleinitz (Klenica) im Kontext der Frühgeschichte des mittleren Oderraums, Studien zur Archäologie Europas 27; Bonn, 23-210.

Nowakowski D. (2016). Überlegungen zum frühmittelalterlichen Siedlungskomplex Gustau (Gostyń) in Niederschlesien aufgrund archäologischer und toponomastischer Quellen. W: F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt (red.), Die frühen Slawen - von der Expansion zu gentes und nationes, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 81/1, Langenweissbach, 241-257.

Nowakowski D. (2016). Ceramika naczyniowa z najstarszych nawarstwień kulturowych. W: P. Nocuń (red.), Wieża książęca w Siedlęcinie w świetle dotychczasowych badań. Podsumowanie na 700-lecie budowy obiektu, Siedlęcin-Pękowice-Kraków, 187-204.

Nowakowski D. (2017). Mittelalterliche Doppelburgen in Polen. Einleitung zur Forschungsproblematik anhand ausgewählter Beispiele aus Pommern, Schlesien, Groß- und Kleinpolen. W: I. Beilke-Voigt, O. Nakoinz (red.), Enge Nachbarn. Doppelburgen und Mehrfachburgen in Bronzezeit und Mittelalter und mittelalterliche Doppelstädte, Berlin Studies of the Ancient World 47, 247-281.

Biermann F., Nowakowski D. (2017). Prospektionen bei Wahlstatt (Legnickie Pole) – archäologische Forschungen zur „Tatarenschlacht“ bei Liegnitz von 1241. W: F. Biermann, T. Kersting, A. Klamt (red.), Religion und Gesellschaft im nördlichen westslawischen Raun, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 82, Langenweissbach, 461-491.

Nowakowski D. (2017). W sprawie identyfikacji zaginionych średniowiecznych wsi i folwarków na Śląsku z perspektywy badań nad obiektami typu motte. W: D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz (red.), Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej, Wrocław, 221-234.

Nowakowski D. (2019). The Towers of Urban Castles in Lower Silesia. W: R. Oram (red.), Urbs Turrita: Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, Tower Studies 3, Donington, 80-96.

 

Redakcje monografii zbiorowych:

Nowakowski D. (red.). (2014). Słownik wsi śląskich w średniowieczu, t. 1: Powiat lubiński, Wrocław 2014.

Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (red). (2016). Burg, Herrschaft und Siedlung im mittelalterlichen Niederschlesien. Die slawischen Ringwälle von Köben (Chobienia) und Kleinitz (Klenica) im Kontext der Frühgeschichte des mittleren Oderraums, „Studien zur Archäologie Europas 27”; Bonn.

 

Aktualnie prowadzone projekty:

2018-2022 „Słownik wsi śląskich w średniowieczu”, t. 2: powiat polkowicki, t. 3. Powiat wołowski – kierownik projektu realizowanego przez IAE PAN O/Wrocław (NPRH6/H11/85/2018). Projekt ma na celu kontynuację prac podjętych w 2012 r., w ramach których planowana jest systematyczna publikacja materiałów źródłowych do dziejów wsi ślaskich.

 

Wybrane ukończone projekty:

2005-2006 – „Kasztelania graniczna w Tarnowie Jeziernym. Przemiany przestrzenne i funkcjonalne ośrodka władzy książęcej na Śląsku w XIII-XV w.” – kierownik projektu realizowanego przy IAE PAN (KBN, No 1H01H03328). Projekt ukierunkowany był na rozpoznanie terenowe późnośredniowiecznego założenia obronnego, poświadczonego w końcu XIII w. jako ośrodek kasztelanii. Dzięki przeprowadzonym badaniom udało się precyzyjnie określić chronologię zamku oraz pozyskać bardzo bogaty materiał zabytkowy stanowiący wyposażenie warowni.

2010 – „Vom Burgwall zur Rechtsstadt in Schlesien. Untersuchungen zum Wandel der Herrschafts-, Siedlungs- und Wirtschaftsstrukturen im Mittelalter am Beispiel von Köben an der Oder (Chobienia)“ – członek projektu kierowanego przez prof. dr. hab. Felixa Biermanna, finansowanego przez Fundację Alexandra von Humboldat (Bonn-Bad Godesberg) przy współpracy z Instytutem Archeologii i Etnologii PAN, O/Wrocław. Podczas jego realizacji rozpoznano archeologicznie wczesnośredniowieczne grodzisko z Chobieni. Uzyskano dane umożliwiające precyzyjne datowanie tego założenia, w świetle których obiekt ten powstał około połowy IX w. i funkcjonował do przełomu IX i X w. W trakcie badań pozyskano bogaty materiał zabytkowy, umożliwiający rekonstrukcję warunków zamieszkania, sposobów gospodarowania oraz zajęć, jakimi zajmowali się jego mieszkańcy. Równolegle opracowano dotychczas niepublikowane materiały z badań osady otwartej w Chobieni datowanej na IX/X-XIII w. oraz przeprowadzono kwerendę źródeł pisanych związanych z miasteczkiem i jego średniowiecznym okręgiem.

2012-2014 – „Słownik historyczno-archeologiczny wsi śląskich w średniowieczu”, t. 1, Powiat Lubin – kierownik projektu realizowanego przez IAE PAN O/Wrocław (NCN 2011/01/B/HS3/03746). Zasadniczym celem projektu jest systematyczna publikacja materiałów źródłowych (źródeł pisanych, archeologicznych, architektonicznych, kartograficznych) dotyczących poszczególnych wsi historycznego Śląska. W skład interdyscyplinarnego zespołu realizującego projekt wchodzą badacze zajmujący się osadnictwem na średniowiecznym i nowożytnym Śląsku (historycy, archeolodzy, geograf osadnictwa, kartograf).

 

Nagrody i stypendia:

2008 – Nagroda Dyrektora IAE PAN za najlepsza monografię 2008 r.

2008-2010 – Stypendium Fundacji im. Alexandra von Humboldta w Berlinie, w ramach którego realizowałem projekt pt. Archäologisch-historische Forschungen zum Wandel der Kulturlandschaft in der Ostsiedlungszeit (12.-14. Jahrhundert) – Niederschlesien und Südwestbrandenburg im Vergleich.

2015-2016 – Stypendium im. Gerharda Bersu Fundacji Pro Archaeologia Saxoniae w Lipsku, na realizację projektu habilitacyjnego pt. Schlesische Motten. Eine archäologische Studie zu Genese und Entwicklung eines hoch- und spätmittelalterlichen Burgentyps in Schlesien (im Vergleich mit Mitteleuropa).

 

Członkostwo w organizacjach:

Societas Humboldtina Polonorum

Towarzystwo Miłośników Starożytności

Towarzystwo Kastellologiczne Castrum Bene

Komisja Archeologiczna PAN