Nazwa jednostki: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Zadania: zbiór materiałów źródłowych, przygotowanie publikacji
Osoby zaangażowane w projekt:
Imię i nazwisko: dr Derlicki Jarosław
Zakres obowiązków: kierownik, wykonawca
Charakterystyka
Cel główny projektu:
W społecznościach tubylczych, żyjących w bliskim kontakcie z otaczającą je przyrodą, krajobraz, przestrzeń, terytorium są postrzegane zupełnie inaczej niż przez nas, Europejczyków. Przyroda otaczająca syberyjskich autochtonów jest uduchowiona i żywa. Egzystencja poszczególnych wspólnot zależy od ciągłej negocjacji z duchami przyrody. Tradycyjne zajęcia, takie jak łowiectwo, rybołówstwo czy pasterstwo oraz szereg towarzyszących im czynności (np. wyrąb drzew, budowa domu, rozbicie obozu, itp.) wiąże się z nawiązaniem kontaktu z duchem-opiekunem danego miejsca (rzeki, lasu, polany, itd.), u którego należy wyprosić zgodę na wykonanie określonej czynności, składając jednocześnie symboliczną ofiarę. Oznacza to, że przestrzeń i krajobraz nie są tylko zjawiskiem geofizycznym czy biologicznym, ale mają również swój wymiar społeczny i kulturowy.
Cele szczegółowe projektu:
Celem projektu będzie określenie roli przestrzeni/krajobrazu w lokalnych społecznościach tubylczych. Należy pamiętać, że postrzeganie krajobrazu przez zbiorowości żyjące w bliskim kontakcie z przyrodą, znacznie różni się od naszego. W społecznościach łowiecko-rybackich cała otaczająca przyroda jest uduchowiona. Oznacza to, że egzystencja tych wspólnot zależy od ciągłej negocjacji z duchami przyrody. Polowanie, połów ryb czy wycięcie drzewa wiąże się z nawiązaniem kontaktu z duchem-opiekunem danego miejsca (lasu, rzeki, jeziora, itp.), u którego należy wyprosić zdobycz jednocześnie składając ofiarę. Planowane badania obejmą cztery sfery związane z krajobrazem. Po pierwsze będzie to kwestia terytoriów klanowych i ich transformacji w okresie radzieckim i współcześnie. Tradycyjny podział i wykorzystanie tych terytoriów przetrwało w zasadzie cały okres radziecki i dopiero w ostatnim okresie ulega gwałtownym przeobrażeniom, odciskając piętno na życiu miejscowej ludności. Po drugie, otaczająca tajga i tundra są postrzegane przez pryzmat tzw. „miejsc” (ros. mestnost’), z których każde posiada swego ducha-opiekuna i szereg właściwych tylko jemu cech. Interesująca wydaje się typologia tych „miejsc” oraz stosunków, w jakie wchodzą z nimi osoby je eksploatujące. Kolejną kategorią jest tzw. uczastek (działka) czyli wydzielone terytorium łowiecko-rybackie. Do rewolucji październikowej rdzenne społeczności żyły na uczastkach; były poniekąd częścią przyrody. Osiedlenie ich w osadach zmieniło ten porządek, w pewien sposób wyalienowało z tajgi i tundry. W tym kontekście interesujące wydaje się porównanie życia prowadzonego w wioskach i na uczastkach. Ostatnim aspektem projektu będzie badanie powiązań tożsamości etnicznej z krajobrazem. Wydaje się bowiem, że zachowanie na wzmiankowanym obszarze tradycji etnicznych jest możliwe tylko poprzez przetrwanie tradycyjnych sposobów gospodarki (myślistwo, rybołówstwo i hodowla reniferów). Te z kolei są determinowane właśnie przez krajobraz.
Działania prowadzące do osiągnięcia celów:
3-miesięczne badania terenowe na Syberii (zbiór materiałów źródłowych), kwerenda w archiwum w Jakucku, gromadzenie literatury przedmiotu, analiza materiałów, przygotowanie artykułów.
Harmonogram projektu:
Zadanie nr 1. Terenowe badania etnograficzne i opracowanie zebranych materiałów, miesiące 1-12.
Zadanie nr 2. Analiza opracowanych materiałów i przygotowanie publikacji, miesiące 1-12.
Rezultaty:
Planowane rezultaty:
Przygotowanie publikacji (artykułów) do czasopism z listy ERIH
Publikacje
Derlicki J. (2010): I am the son of Oliero. Yukaghir identity and land issues, AlterNative: An International Journal of Indigenous Peoples, Volume 6, Issue 3, s. 87-97.
