dr Dagmara H. Werra,
Ośrodek Archeologii Pradziejowej
Pracowania Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia
e-mail: werra(et)iaepan.edu.pl
https://orcid.org/0000-0003-2233-1663
Zakres zainteresowań naukowych koncentruje się wokół wydobycia, obróbki i dystrybucji skał krzemionkowych od paleolitu po wczesną epokę żelaza w Polsce i w Europie. Zadania i projekty badawcze realizowane są poprzez opracowywanie materiałów archeologicznych, przede wszystkim z prehistorycznych kopalń i stanowisk z nimi związanych. Jak również poprzez syntetyzowanie wyników dotychczas publikowanych badań z wykorzystaniem nowych kierunków teoretycznych obecnych w archeologii oraz podejmowane nowych badań terenowych. Prowadzone są również działania w celu wypracowywanie optymalnych metod prac badawczych i rozwiązań konserwatorstwa archeologicznego w odniesieniu do prehistorycznych pól górniczych oraz popularyzacja tej dziedziny archeologii.
Od 2017 r. Redaktor naczelny czasopisma Archaeologia Polona.
Obszar badań: Prehistoria Polski; Prehistoria Europy; prehistoryczne górnictwo krzemienia; skały krzemionkowe; społeczności pradziejowe; wymiana i dystrybucja w pradziejach; teoria archeologii; epoka kamienia; neolit, epoka brązu;
Wybrane publikacje:
Artykuły w czasopismach:
Werra D. (2010). Longhouses and long-distance contacts in the Linearbandkeramik communities on the north-east border of the oecumene: “à parois doubles” in Chełmno Land (Poland). Anthropologica et Præhistorica, 121, 121-142.
Małecka-Kukawka J., Werra D. (2011). O możliwościach i ograniczeniach metody traseologicznej w badaniach masowych materiałów archeologicznych z kopalń krzemienia. Archeologia Polski, 56(1-2): 133-162.
Werra D. (2011). Anders Högberg, Lithics in the Scandinavian Late Bronze Age. Sociotechnical change and persistence, BAR International Series 1932, Oxford 2009, 303 pp., 223 figs, 126 tabl. (review). Archaeologia Polona, 47 (2009), 296-299.
Werra D. (2011). Anders Högberg, Lithics in the Scandinavian Late Bronze Age. Sociotechnical change and persistence, BAR International Series 1932, Oxford 2009, ss. 303, tabl. 126, ryc. 223 (recenzja). Przegląd Archeologiczny, 59: 185-194.
Werra D. (2012). Długie domy społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej na ziemi chełmińskiej: technika podwójnych słupów, Archeologia Polski, 57 (1-2), 113-132
Werra D. (2012). Z badań nad tzw. mątewskim komponentem kulturowym w kulturze pucharów lejkowatych na ziemi chełmińskiej. Acta Universitatis Nicolai Coprenici, Archeologia, 32, 229-252.
Oliwia G., Siuda R., Werra D.H (2014). First data of organic geochemistry of „Chocolate” flint from Holy Cross Mountains Mesozoic margin. Mineralogia. Special Papers, 42, 53-54.
Hughes R.E., Werra D.H. (2014). The source of late mesolithic obsidian recovered from Rydno XIII/1959, central Poland. Archeologia Polski, 59(1-2), 23-38.
Natuniewicz-Sekuła M., Werra D.H. (2014). Materiały krzemienne z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Weklicach, stan. 7, pow. elbląski. Wiadomości Archeologiczne, 65, 197-210.
Grafka O., Werra D.H., Siuda R. (2015). Analysis of Organic Compounds: Applications in Archaeology and Earth Science. Litikum, 3, 26-37.
Werra D.H, Siuda R., Grafka O., Segit T. (2015). Pierwsze próby charakterystyki geochemicznej i palinologicznej krzemienia „czekoladowego” z kopalni Wierzbica „Zele”, pow. Radom. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archaeologia, 34, 249-270.
Brandl M., Hauzenberger Ch., Martinez M.M., Filzmoser P., Werra D.H. (2016). The Application of the Multi-Layered Chert Sourcing Approach (MLA) for the Characterisation and Differentiation of ‘Chocolate Silicites’ from the Holy Cross Mountains, South-Central Poland. Archaeologia Austriaca. Zeitschrift zur Archäologie Europas Journal on the Archaeology of Europe, 100, 119-149.
Lech J., Werra D.H. (2016). On Artefacts from the Prehistoric Mining Fields.Anthropologie. International Journal of Human Diversity and Evolution, 54(1), 21-28.
Sobkowiak-Tabaka I., Werra D.H., Hughes R.E., Siuda R. (2016). Erratic Flint from Poland: Preliminary results of petrographic and geochemical analyses. Archaeaologia Polona, 54, 67-82.
Hughes R.E., Werra D.H., Siuda R. (2016). On The Chemical Composition of “Chocolate” Flint from Central Poland.Archaeaologia Polona, 54, 99-114.
Natuniewicz-Sekuła M., Werra D.H. (2016). Flint artefacts from the Wielbark culture cemetery at Weklice, Site 7, Elbląg county. Journal of Lithic Studies, 3, 1-18.
Werra D.H., Małecka-Kukawka J. (2017). Use-wear analysis applied to the flints from the Wierzbica “Zele” mine (Poland). Anthropologie. International Journal of Human Diversity and Evolution, 55(1-2), 193-205
Hughes R.H., Werra D.H., Sulgostowska Z. (2018). On the sources and uses of obsidian during the Paleolithic and Mesolithic in Poland. Quaternary International, 468, 84-100.
Parish R.M, Werra D.H. (2018). Characterizing ‘Chocolate’ Flint Using Reflectance Spectroscopy. Archaeologia Polona, 56, 89-101.
Werra D.H. (2018). Neolityczna kopalnia krzemienia w Spiennes (Belgia). Zespół pól górniczych z listy światowego dziedzictwa UNESCO. Archeologia Polski, 63, 47-98.
Lech J., Werra D.H. (2019). The flint mine site Wierzbica ʻZeleʼ (Poland) and Bronze Age workshop materials after forty years of new research (1979-2018). Anthropologica et Præhistorica, 128, 81–95.
Werra D.H., Woźny M., Brandl M., Hauzenberger Ch. (2019). History of research and flint exploitation in Zelków (South Poland) – gunflint workshop – the use and meaning of flint in modern times. Anthropologica et Præhistorica,128, 57-69.
Sudoł-Procyk, M., Brandl, M., Krajcarz, M., Malak, M., Skrzatek, M., Stefański, D., Kieferling-Trela, E., Werra, D.H. (2021). Chocolate flint: New perspectives on its deposits, mining, use and distribution by prehistoric communities in Central Europe. Antiquity, 95 (383), E25. doi:10.15184/aqy.2021.48
Werra, D. H., Hughes R. E., Nowak, M., Vizdal, M., Gačková, L. (2021). Obsidian Source Use Within the Alföld Linear Pottery Culture in Slovakia. Sprawozdania Archeologiczne, 73 (1), 331-369. https://doi.org/10.23858/SA/73.2021.1.2615.
Sudoł-Procyk, M., Krajcarz, M., Malak, M., Werra, D. H. (2021). Preliminary characterization of the prehistoric mine of chocolate flint in Poręba Dzierżna, site 24 (Wolbrom commune, Lesser Poland voivodeship). Sprawozdania Archeologiczne, 73 (2), 109-135. https://doi.org/10.23858/SA/73.2021.2.2546
Werra, D.H, Siuda, R. (2022) The use of phosphate minerals for determination of the provenance of flint used by prehistoric communities in East-Central Europe. Quaternary International, 615, 5-17. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2021.04.028.
Kałaska, M., Siuda, R., Sierpień, P. and Werra, D.H. (2022). Application of arsenic surveying for determining the position of former mining and metallurgical constructions: an example from the Radzimowice area (Lower Silesia, SW Poland). Archaeological and Anthropological Sciences 14, 184. https://doi.org/10.1007/s12520-022-01654-8
Rozdziały w monografiach zbiorowych:
Lech J., Adamczak K., Werra D. (2011). Extraction methods in the Bronze Age at the Wierzbica “Zele” flint mine site (Central Poland): a model, [w]: M. Capote, S. Consuegra, P. Díaz-del-Río, X. Terradas (red.), Proceedings of the 2th International Conference of the UISPP Commission on Flint Mining in Pre- and Protohistoric Times, Madrid, 14-17 October 2009 (109-116). Oxford: British Archaeological Reports International Series 2260.
Werra D. (2011). Struktura społeczna a zmiana kulturowa na przykładzie zjawiska mobilności w kulturze ceramiki wstęgowej rytej, [w]: M. Rybicka (red.), Obraz struktury społecznej w świetle źródeł archeologicznych w pradziejach i średniowieczu (37-49). Rzeszów.
Kurzyk K., Werra D. (2011). Neolit i wczesna epoka brązu na ziemi dobrzyńskiej w świetle aktualnych badań archeologicznych, [w]: XVII Sesja Pomorzoznawcza (71-88). Gdańsk.
Werra D., Siuda, R., Grafka, O. 2013. Pierwsze próby charakterystyki petrograficzno-geochemicznej krzemienia czekoladowego z kopalni Wierzbica „Zele” na tle innych skał krzemionkowych z środkowej Polski, [w]: Ł.A. Czyżewski (red.), Artefakt w przestrzeni: krzemienica – skupienie – stanowisko – region; 10. Warsztaty krzemieniarskie SKAM (62). Toruń.
Lech J., Werra, D. (2013). Artefakt w przestrzeni prehistorycznych pól górniczych, [w:] W: Ł.A. Czyżewski (red.), Artefakt w przestrzeni: krzemienica – skupienie – stanowisko – region; 10. Warsztaty krzemieniarskie SKAM (23-28). Toruń.
Werra D., Siuda, R., Grafka, O. (2013). First attempts to carry out a petrographic and geochemical characterization of chocolate flint from the Wierzbice “Zele” mine compared with other flint rocks from Central Poland. W: O. N. Crandell, V. Cotiugă (red.), Fifth Arheoinvest Symposium: ‘Stories Written in Stone’. International Symposium on Chert and other Knappable Materials. Iași, 20-24 August 2013. Abstracts Volume (84). Iași.
Werra, D.H, Siuda, R., Grafka, O., Hughes R.E. (2014). Chocolate flint from Central Poland in the economy of farming communities in the Neolithic and Bronze Ages – problems with correctly determining the origin of the raw material. W: J. Lech, A. Saville, X. Terradas, A. Zimmermann (red.), XVII World UISPP Congress – Abstracts Book (19). Burgos.
Lech J., Małecka-Kukawka, J., Werra, D.H. (2014). Wierzbica “Zele” (Poland): the Bronze Age flint mine in the light of new excavations, [w]: J. Lech, A. Saville, X. Terradas, A. Zimmermann (red.), XVII World UISPP Congress – Abstracts Book (21). Burgos.
Lech J., Piotrowska D., Werra D.H. (2015). Between economy and symbol: flint in the Bronze Age in East Central Europe, [w]: P. Suchowska-Ducke, S. Scott Reiter, H. Vandkilde (red.), Forging Identities. The Mobility of Culture in Bronze Age Europe Report from a Marie Curie project 2009-2012 with concluding conference at Aarhus University, Moesgaard 2012, Volume 1 (221-229). Oxford: Archaeopress.
Werra D.H., Siuda R. (2015). The mineral composition of 'chocolate' flint compared to other varieties of chert from Central and Southern Poland used by prehistoric communities, [w]: X. Mangado, O. Crandell, M. Sánchez, M. Cubero (red.), International Symposium on Knappable Materials ‘On the Rocks’. Barcelona 7–11 September 2015. Abstracts (128). Barcelona: University of Barcelona.
Werra D.H., Sobkowiak-Tabaka I. (2017). Elementy kultury bukowogórskiej na Nizinie Polskiej – aspekt teoretyczny, [w]: A. Marciniak-Kajzer, A. Andrzejewski, A. Golański, S. Rzepecki, M. Wąs (red.), Nie tylko krzemienie/Not only flints. Studia ofiarowane prof. Lucynie Domańskiej w 45-lecie pracy naukowo-dydaktycznej i w 70. Rocznicę urodzin (237-247). Łódź.
Lech J., Werra D.H. (2018). On the beginnings of prehistory and on chipped flints in the Late Bronze Age, [w]: P. Valde-Nowak, K. Sobczyk, M. Nowak, J. Źrałka (red.), Amici magistro et collegae suo Ioanni Christopho Kozłowski dedicant (577-584). Kraków.
Werra D.H., Siuda R., Małecka-Kukawka J. (2018). A Danubian raw material exchange network: a case study from Chełmno Land (Poland), [w]: D.H. Werra, M. Woźny (red.), Between history and archaeology. Papers in honour of Jacek Lech (211-224). Oxford: Archaeopress Archaeology.
Werra D.H. (2018). Krzemień czekoladowy, [w]: K. Kerneder-Gubała (red.), Orońskie Kopalnie Krzemienia Czekoladowego Skarb Społeczności Epoki Kamienia (39-45). Orońsko-Warszawa.
Werra, D.H. (2019). Investigation of the sources and uses of obsidian during the Neolithic in Poland – preliminary review, [w]: A. Markó, K. Szilágyi, K.T. Biró (red.), International Obsidian Conference 2019 27–29 May 2019, Sárospatak (Hungary), Program, Abstracts, Field Guide, (71). Budapest: Hungarian National Museum.
Werra, D.H., Kerneder-Gubała, K. (2021). ‘Chocolate’ flint mining from Final Palaeolithic up to Early Iron Age – a review, [w:] F. Bostyn, F. Giligny, P. Topping (red.), From Mine to User: Production and Procurement Systems of Siliceous Rocks in the European Neolithic and Bronze Age. Proceedings of the XVIII UISPP World Congress (4-9 June 2018, Paris, France). Volume 10. Session XXXIII-1&2 (42-56). Oxford: Archaeopress Archaeology.
Werra, D.H., Woźny, M. and Trela-Kieferling, E. (2022) The investigations of obsidian in Poland – the beginning. In: Walking Among Ancient Trees. Studies in Honour of Ryszard Grygiel and Peter Bogucki. M. Grygiel and P. Obst (eds), 521-532. Łodź: Wydawnictwo Fundacji Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego No. 31, Łódź 2022: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego and Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi (alternatively Profil-Archeo Publishing House), ISBN 978-83-948140-9-0.
Werra, D.H. (2022) VI.1. Epoka kamienia. In: Miejsce, które rodziło władzę. Gród z początków wczesnego średniowiecza w Pasymiu na Pojezierzu Mazurski, S. Wadyl (ed.), Warszawa, 79-81. Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, „Varia” Fundacja Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego
Redakcje monografii zbiorowych:
Werra D.H., Woźny M. (red.). (2018). Between history and archaeology. Papers in honour of Jacek Lech. Oxford: Archaeopress Archaeology.
Nagrody i stypendia:
2014 – Stypendium dla wybitnych młodych naukowców do 35 roku życia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego;
Członkowstwo w organizacjach:
UISPP – Wiceprezydent komisji Flint Mining during Pre-and Protohistoric times commission (od 2018 r.);
IAOS - International Association for Obsidian Studies;
Członek Komitetu Naukowego Journal of Lithic Studies;
Członek Rady Redakcyjnej Památky archeologické;
European Association of Archaeologist;
Aktualnie prowadzone projekty:
Badanie pochodzenia i użytkowania obsydianu w neolicie na terenie Polski [In English Investigation of the Sources and Uses of Obsidian During the Neolithic in Poland]; OPUS 15 2018/29/B/HS3/01540
Obsydian, szkło wulkaniczne, był jedną z najlepszych skał krzemionkowych wykorzystywanym przez społeczności pradziejowe do wytwarzania rożnego rodzaju narzędzi i broni. Ze względu na unikatowy geochemiczny skład obsydianu możliwe jest określenie charakterystycznych cech dla danego źródła geologicznego tego surowca za pomocą różnych metod instrumentalnych. Dzięki temu możliwe jest ustalenie najbardziej prawdopodobnego miejsca pochodzenia obsydianu z którego zostały wykonane zabytki archeologiczne. Zaplanowane w projekcie badania i analizy pozwolą na uzyskanie wyobrażenia o dystrybucji i użytkowaniu tego surowca w neolicie na terenie Polski, oraz ujęcie w szerszym kontekście. Poruszone zostaną również kwestie związane ze specjalizacją i technologią użytkowania tego surowca. Dzięki temu możliwe będzie rozpatrzenie kwestii dotyczących w jakim zakresie wykorzystywany był ten surowiec z poszczególnych złóż, i jak zmieniał się dostęp do nich. Realizowany projekt przyczyni się do poszerzenia wiedzy na temat przeszłych społeczności pradziejowych, przede wszystkim w kwestiach dotyczących wykorzystywania surowców nielokalnych.
Ukończone projekty:
Zróżnicowanie górnojurajskich krzemieni "czekoladowych" ze środkowej Polski z punktu widzenia możliwości identyfikacji w badaniach archeologicznych [In English Diversification of Upper Jurassic 'chocolate' filnt from middle Poland in point of view of their identyfication in archaeological research]; PRELUDIUM 2 2011/03/N/HS3/03973
Skały krzemionkowe były szeroko wykorzystywane przez społeczności pradziejowe, przede wszystkim do wytwórczości narzędzi i broni. Krzemień „czekoladowy” jest wysokiej jakości surowcem wykorzystywanym przez społeczności pradziejowe od paleolitu aż po wczesną epokę żelaza. Surowiec ten został wyróżniony przez Stefana Krukowskiego. W 1922 badacz ten wraz z geologiem Janem Samsonowiczem zlokalizował pierwsze wychodnie w północno wschodniej części obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Obecnie znamy 26 punktów eksploatacji krzemienia „czekoladowego” (wzdłuż pasa o długości 50 km i szerokości 6 km, pomiędzy rzekami Radomka i Kamienna). W trakcie projektu przeprowadzono szereg analiz, m.in.: mikrosondą elektronową, EDXRF czy LA ICP MS, mających na celu uzyskać mikro- i makroskopową charakterystykę krzemienia „czekoladowego” i uzyskanie zespołu cech charakterystycznych dla krzemienia „czekoladowego” i nie tylko. Wyniki projektu mają wpływ na badania przeszłych społeczności. W szczególności na rozważania dotyczące zagadnień wymiany i dystrybucji surowców krzemionkowych, oraz użytkowania poszczególnych odmian krzemienia przez wspólnoty pradziejowe.