Informacje o projekcie

Tytuł projektu: Pochodzenie i obieg srebra w Polsce wczesnośredniowiecznej z wykorzystaniem analiz izotopowych ołowiu

Numer projektu: 2013/09/B/HS3/03289

Kierownik projektu: doc. dr hab. Władysław Duczko

Jednostka prowadząca projekt: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
Źródło finansowania projektu: Narodowe Centrum Nauki, 2014-2016

Kontakt:

e-mail:
telefon (22) 620-28-81 do 86

Wykonawcy:

doc. dr hab. Władysław Duczko - Kierownik projektu
prof. dr hab. inż. Andrzej Turos - Główny wykonawca
dr hab. Stanisław Zbigniew Mikulski - Główny wykonawca

Charakterystyka

1. Cel prowadzonych badań/hipoteza badawcza

Autorzy projektu stawiają sobie za zadanie określenie źródeł pochodzenia kruszcu srebrnego używanego na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu. Srebro w okresie wczesnego średniowiecza było kruszcem silnie związanym z władzą. Jego rozdawnictwo było podstawą władzy w okresie poprzedzającym powstanie państw w Europie Środkowej i Północnej. W późniejszym okresie produkcja własnych srebrnych monet była znakiem władzy. Problem pochodzenia i cyrkulacji srebra znanego w tym okresie przede wszystkim w postaci monet, ale także ozdób i tzw. placków srebra znany jest ogólnikowo, a wiele zagadnień wymaga dalszych badań.
Obecnie w Polsce do badań laboratoryjnych srebra w archeologii i numizmatyce stosowane są jedynie analizy ilościowe, określające procentową zawartość pierwiastków w stopie kruszcu. Uzyskane w ten sposób informacje nie pozwalają jednak na określenie pochodzenia kruszcu. Dopiero ich połączenie z badaniami izotopów ołowiu (zawartego w stopie srebra) pozwala wyjaśnić kwestię zarówno pochodzenia, jaki dalszej jego cyrkulacji.

2. Zastosowana metoda badawcza/metodyka

W projekcie oparto się na metodyce badania pochodzenia przedmiotów zabytkowych wypracowanej przez naukowe środowisko związane z Research Laboratory of for Archaeology and the History of Art z Uniwersytetu w Oxfordzie. Główną rolę odgrywa w niej identyfikacja złóż surowców i określenie ich unikalnej izotopowej charakterystyki. Najważniejszą rolę pełni określenie stosunku poszczególnych izotopów ołowiu (Pb 208/Pb206, Pb 207/Pb206 i Pb 206/Pb204). Kolejnym etapem prac jest przebadanie materiałów zabytkowych pod kątem zawartości izotopów ołowiu a następnie porównanie uzyskanych wyników z charakterystyką poszczególnych złóż. Oprócz badań dotyczących historii poszczególnych złóż i ich eksploatacji planuje się wykonanie badań pozyskanych próbek minerałów. Projekt zakłada szczegółowe analizy srebrnych i ołowianych obiektów historycznych – monet, ozdób, placków i odważników, a także rud i żużli, z zastosowaniem energodyspersyjnej mikroanalizy rentgenowskiej połączonej z mikroskopią elektronową SEM+MX(EDS), rentgenowskiej analizy fluorescencyjnej (XRF i TXRF), neutronowej analizy aktywacyjnej (INAA) oraz spektrometrii mas ze wzbudzeniem plazmie indukcyjnie sprzężonej z urządzeniem laserowego odparowania próbki (LA-ICP-MS). Wyniki laboratoryjne uzyskane rożnymi metodami badawczymi zostaną przeanalizowane przy użyciu wieloparametrowej analizy statystycznej głównie analizy skupień i analizy głównych składowych, które umożliwią określenie stopnia podobieństwa pomiędzy badanymi monetami i rudami. Interpretacja wyników analizy statystycznej umożliwi wnioskowanie co do różnic technologicznych związanych ze stosowaniem w poszczególnych mennicach różnych receptur i surowców oraz metod ich uszlachetniania.

3. Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki, cywilizacji, społeczeństwa

Jest to pierwszy tego typu projekt na gruncie polskiej mediewistyki i numizmatyki. Badania izotopowej charakterystyki przedmiotów zabytkowych prowadzone pod kątem określenia pochodzenia surowców użytych do ich wytworzenia prowadzone są w laboratoriach zagranicznych od kilku dziesięcioleci. W nauce polskiej jest to pierwszy taki kompleksowy i interdyscyplinarny projekt badawczy skoncentrowany na analizie srebra związanego z zespołami zabytkowymi pochodzącymi z okresu wczesnego średniowiecza.
Wymiernym i najważniejszym efektem będzie rozwiązanie problemu pochodzenia srebra używanego na terenach Polski w okresie od X do XII wieku. Pozwoli to na formułowanie bardziej wiarygodnych hipotez dotyczących warunków i podstaw formowania się wczesnych organizmów państwowych. Ustalenia te wskażą nie tylko kierunek kontaktów handlowych i politycznych, lecz również mogą wskazać na bodźce, dzięki którym zaistniały warunki korzystne dla powstawania organizacji o złożonej strukturze społecznej.
Wyniki projektu będą również przełomowe dla problematyki początków mennictwa polskiego. Spodziewamy się, że umożliwią znalezienie kolejnych polskich emisji monet z XI-XII wieku, których pochodzenie, dotychczas jest niemożliwe do ustalenia.

Informacje o projekcie

Tytuł projektu: Obozowiska łowieckie kultury protoneolitycznej w Tanowie na Pomorzu Zachodnim

Autor projektu: dr hab. Tadeusz Galiński prof. IAE PAN

Jednostka prowadząca projekt: Instytut Archeologii i Etnologii PAN
Źródło finansowania projektu: Narodowe Centrum Nauki (Nr projektu: 2011/01/B/HS3/04146)

Kontakt:

e-mail: t.galinski@iaepan.szczecin.pl
telefon: 91 433 69 13

Wykonawcy

Jednostki zaangażowane w projekt:

Nazwa jednostki: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Zakres obowiązków: koordynacja

Osoby zaangażowane w projekt:

dr hab. Tadeusz Galiński prof. IAE PAN

Charakterystyka

Cel projektu:

Celem projektu jest opracowanie bogatych materiałów związanych z kulturą protoneolityczną pozyskanych podczas badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 1982-2002 na stanowiskach w Tanowie na terenie Puszczy Wkrzańskiej w woj. zachodniopomorskim. Kultura protoneolityczna jest zjawiskiem kulturowym słabo rozpowszechnionym na ziemiach polskich. Występowała wyłącznie na niewielkim obszarze Pomorza Zachodniego, głównie w rejonie dolnej Odry i Zalewu Szczecińskiego. Jej pochodzenie wiąże się z transformacją kulturową ludów epipaleolitycznych i mezolitycznych zamieszkujących zachodniośródziemnomorsko-atlantycką strefę litoralną – głównie tereny południowej i zachodniej Francji, w drugiej połowie okresu atlantyckiego, tj około 6500- 6000 BP. W jej wyniku, tradycyjne społeczności łowiecko-zbierackie zachowując swoje podstawowe wzorce gospodarczo-kulturowe przejęły od ludów rolniczych napływających na tereny południowej Europy z Bliskiego Wschodu i północnej Afryki wiele zdobyczy cywilizacyjnych, w tym przede wszystkim umiejętność wytwarzania naczyń ceramicznych. Na stanowiskach w Tanowie występowały trzy fazy chronologiczno-kulturowe tych zespołów: a - najstarsze (A1), datowane na około 6100-5700 BP, mają charakter allotochtoniczny związany ze środowiskiem kulturowym późnego mezolitu północno-zachodniej Francji; b - zespoły starsze (A2), datowane na  lata około 5700-5300 BP, nawiązują do miejscowych tradycji późno- i końcowomezolitycznych; c - faza młodsza (B) osadnictwa datowana na około 5300-5100 BP charakteryzuje się posiadaniem stylu wczesnopucharowego.

Bibliografia

T. Galiński, Kultura protoneolityczna na Pomorzu w świetle najnowszych badań w Tanowie, „Archeologia Polski”, t. LVII:2012, z. 1-2, s. 1-34.

Informacje o projekcie

Tytuł projektu: Przemiany w obrządku grzebalnym w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza jako wyraz zmian społeczno-kulturowych w południowo-zachodniej Polsce

Numer projektu: 2014/15/B/HS3/2463

Kierownik projektu: prof. zw. dr hab. Bogusław Gediga

Jednostka prowadząca projekt: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
Źródło finansowania projektu: Narodowe Centrum Nauki, 2014-2016

Kontakt:

e-mail: bge@arch.pan.wroc.pl
telefon (22) 620-28-81 do 86

Wykonawcy:

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

Charakterystyka

1. Cel prowadzonych badań/hipoteza badawcza

Głównym celem projektu jest przedstawienie przemian dokonujących się w obrządku grzebalnym w czasie od środkowej epoki brązu po wczesny okres epoki żelaza w południowo-zachodniej Polsce. Podstawę do ich ukazania będą przede wszystkim wyniki badań pozyskane na cmentarzysku w Domasławiu, stan. 10/11/12, pow. wrocławski. Na tej nekropoli zbadano ponad 2100 obiektów grobowych, ukazujących wielorakie zmiany w zwyczajach grzebalnych na przestrzeni ponad 800 lat chowania zmarłych przez społeczność zamieszkującą najbliższą okolicę. Wśród problemów, które staną się przedmiotem badań będąm. in. zagadnienia o przyczyny tak długiego jej użytkowania, zwłaszcza, że od wczesnej epoki żelaza zarysowuje się istotna zmiana w kulturze tych społeczności, co może sugerować nawet zmiany demograficzne. Na tym tle analizowane przemiany w obrządku grzebalnym są najważniejszym elementem tej kultury. W aspekcie badanej problematyki niezbędnym zadaniem będzie wypracowanie periodyzacji obserwowanych przemian kulturowych, zwłaszcza w fazie, gdy region Śląska może być określany jako regionalna prowincja kultury halsztackiej (Gediga 2010). Dla jego realizacji istotne będzie pozyskanie większej serii dat absolutnych w wyniku zastosowania metody radiowęglowej i termoluminescencyjnej. Obraz przemian kulturowych, w szczególności manifestujących się w obrzędach grzebalnych, będzie konfrontowany z analogicznymi wydarzeniami w Wielkopolsce, Czechach, na Morawach, Austrii i w południowych Niemczech.

2. Zastosowana metoda badawcza/metodyka

Etapy użytkowania cmentarzyska zostaną wyróżnione na podstawie zaobserwowanych zmian zachodzących na przestrzeni stuleci widocznych w zwyczajach grzebalnych. W celu wychwycenia zależności, jakie decydowały o tych zmianach zostanie wykonana analiza form grobów, ich konstrukcji wewnętrznych oraz inwentarza grobowego. Informacje te zostaną skorelowane z wynikami analizy formalnej i stylistycznej zabytków, ich rozprzestrzenienia w obrębie grobu oraz na całym cmentarzysku. Wspomniane badania zostaną przeprowadzone przy użyciu bazy danych i narzędzi GIS, co umożliwi wykonywanie złożonych analiz struktur i procesów zachodzących na cmentarzysku oraz określenie czasowo-przestrzennych relacji między grobami i ich elementami składowymi. Dla wybranych materiałów ceramicznych i kostnych pochodzących z różnych faz użytkowania cmentarzyska zostaną wykonane analizy radiowęglowe i termoluminescencyjne w celu otrzymania znacznej liczby dat absolutnych. Dzięki temu możliwe będzie zbudowanie systemu periodyzacyjnego dla nekropoli w Domasławiu i potwierdzenie zaobserwowanych wcześniej przemian kulturowych. Uzyskane wyniki badań odniesiemy do sytuacji kulturowej na rozpoznanych cmentarzyskach o podobnym źródłoznawczym i chronologicznym zakresie pochodzących z sąsiednich obszarów, co pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy rytm przemian zaobserwowany w Domasławiu ma swoje odzwierciedlenie na obszarze kręgu kultur halsztackich.

3. Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki, cywilizacji, społeczeństwa

Po raz pierwszy na tak szeroką skalę podjęta będzie próba wnikliwego rozpoznania wpływów, które docierały na południowo-zachodnie ziemie polskie i stały się katalizatorem szerszych przemian kulturowych, szczególnie w obrzędowości grzebalnej. Ważnym dla studiów nad okresem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, będzie pozyskanie przesłanek do stworzenia systemu periodyzacyjnego dla badanego cmentarzyska. Jest to możliwe tylko dla stanowisk badanych szerokopłaszczyznowo, co umożliwia wyeksponowanie dużych obszarów zmiennych chronologicznie, takich jak Domasław. Ta dogodna sytuacja pozwala na zaistnienie całej serii danych, które mogą podlegać analizom ukierunkowanym na stworzenie periodyzacji. W obliczu przyrostu bazy źródłowej i nowych metod określania chronologii absolutnej, możliwa staje się weryfikacja oraz stworzenie podwalin do konstrukcji lokalnego schematu periodyzacji. Ustalanie periodyzacji to jeden z najważniejszych postulatów archeologii, zwłaszcza dla epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Poszczególne wyniki zostaną przedstawione na zagranicznych konferencjach (XV. Międzynarodowa Konferencja Popelnicová pole a doba halstatská, 23rd Annual Meeting of the EAA) oraz w formie artykułów publikowanych w renomowanych wydawnictwach (Radiocarbon, Przegląd Archeologiczny). Wszystkie analizy i wnioski zostaną wydane w formie publikacji książkowej ze streszczeniami w języku angielskim. Dzięki rozpowszechnieniu wyników projektu zostaną one włączone w szeroki obieg naukowy, co pozwoli na rewizję postrzegania tego odcinka pradziejów oraz wpłynie na efektywność dalszych studiów.

Informacje o projekcie

Tytuł projektu: Regni custodiam et clavem - Santok i clavis regni Poloniae - Milicz jako przykład dwóch grodów granicznych. Przygotowanie bazy źródłowej do przeprowadzenia archeologiczno-historycznego studium porównawczego

Numer projektu: 11H 11 0184 80

Kierownik projektu: Prof. dr hab. Zofia Hilczer-Kurnatowska

Jednostka prowadząca projekt: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
Źródło finansowania projektu: Praca naukowa finansowana w ramach projektu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego po nazwą „Narodowy program rozwoju humanistyki” w latach 2012-2015

Kontakt:

e-mail: zofia.kurnatowska@gmail.com
telefon (22) 620-28-81 do 86

Wykonawcy:

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

Charakterystyka

Celem projektu jest opracowanie źródeł archeologicznych i historycznych do studium porównawczego dwóch grodów leżących na północnej i południowej rubieży Wielkopolski, a mianowicie Santoka i Milicza. Wybranie tych ośrodków jako przedmiotu badań podyktowane jest kilkoma względami. Najważniejszym z nich są dwa średniowieczne przekazy pisane, w których zachowały się wzmianki określające Santok jako regni custodiam et clavem, natomiast Milicz jako clavis regni Poloniae. Na konieczność i zarazem zasadność takiej wielostronnej i porównawczej analizy wskazał prof. Lech Leciejewicz, stawiając bardzo istotne pytanie: „Czy można określenie „clavis” (w przypadku Milicza) traktować podobnie, jak sformułowane dwieście lat wcześniej zdanie Galla Anonima o Santoku w widłach Warty i Noteci, jako „strażnicy i kluczu królestwa” (Gall II, 17: regni custodiam et clavem) na szlaku wiodącym do ujścia Odry?” (Leciejewicz 2008). Pytanie to stało się niejako myślą przewodnią tego projektu. Graniczne położenie i lokalizacja na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjno-handlowych, zarówno lądowych jak i wodnych, w zasadniczym stopniu warunkowała funkcję i dalsze dzieje obu warowni. W zakres prac projektu, oprócz studium źródeł archeologicznych pozyskanych w trakcie przeprowadzonych badań wykopaliskowych, będzie wchodzić również seria analiz specjalistycznych. Dzięki nim uzyskamy wgląd w poziom rozwoju wytwórczości, kultury materialnej, w tym kultury elitarnej oraz gospodarki. Pozwoli to na określenie specyfiki tych ośrodków na tle innych grodów tej strefy.. Końcowym efektem prac będzie opracowanie źródeł wraz z ich analizą chronologiczną i funkcjonalną, wzbogaconą o dane na temat środowiska naturalnego i gospodarki, organizacji zabudowy i rozwoju przestrzennego obiektów oraz standardu życia i zajęć mieszkańców. Tak przygotowana baza źródłowa umożliwi przeprowadzenie studium porównawczego obu grodów w szerokim kontekście zachodzących przemian kulturowych.

Informacje o projekcie

Tytuł projektu: Jamajka w 60 latach po badaniach Józefa Obrębskiego. Studium porównawcze społeczeństwa postkolonialnego w świetle materiałów terenowych Józefa 0brębskiego i współczesnych badań antropologicznych

Autor projektu: dr Łukasz Kaczmarek

Jednostka prowadząca projekt: Instytut Archeologii i Etnologii PAN
Źródło finansowania projektu: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr projektu N N109 217736

Wykonawcy

Jednostki zaangażowane w projekt:

Nazwa jednostki Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Zakres obowiązków: jednostka prowadząca projekt

Osoby zaangażowane w projekt:

Imię i nazwisko: dr Łukasz Kaczmarek
Zakres obowiązków: kierownik

Imię i nazwisko: Aleksander Posern-Zielińki
Zakres obowiązków: wykonawca

Charakterystyka

Cel główny projektu:

Analiza ustaleń badawczych J. Obrębskiego dotyczących Jamajki i próba oceny ich zawartości w kontekście etnohistorycznym.
Przeprowadzenie nowych badań terenowych na Jamajce.

Cele szczegółowe projektu:

Zestawienie ustaleń badawczych Józefa Obrębskiego z aktualną sytuacją społeczno-kulturową Jamajczyków i próba prześledzenia jej zmian, które zaszły od czasu jego badań,
Ponowne rozpoczęcie naukowej eksploracji Jamajki przez polskich antropologów, ponieważ jest to niezmiernie interesujący kulturowo i społecznie obszar, na którym J. Obrębski nie doczekał się do tej pory kontynuatorów pośród adeptów swej dyscypliny naukowej.

Harmonogram projektu:

Prace studyjne, organizacyjne i analityczne w Polsce oraz kwerendy biblioteczne w Wielkiej Brytanii i USA (r. 2009- 12 miesięcy)
Opracowanie i analiza zebranych danych oraz przygotowanie i przeprowadzenie badań terenowych na Jamajce ( I faza - 2010- 12 miesięcy)
Opracowanie i analiza zebranych danych oraz przeprowadzenie badań terenowych na Jamajce (II faza - 2011- 12 miesięcy) oraz opracowanie monografii w maszynopisie

Rezultaty:

W latach 2009-2011 zrealizowano szereg badań archiwalnych i bibliotecznych (Polska, Wielka Brytania, Jamajka, Stany Zjednoczone Ameryki) nad spuścizną Józefa Obrębskiego oraz nad transformacjami społeczno-kulturowymi Jamajki (i Karaibów) od okresu poprzedzającego dekolonizację do współczesności. Przeprowadzono też wielomiesięczne, wielostanowiskowe badania terenowe na Jamajce. Ich główna część miała miejsce w miejscowościach eksplorowanych badawczo przez J. Obrębskiego – Warsop i Bull Savannah. Badaniami zostały także objęte pozostałe miejscowości, w których prowadzono w latach 40. i 50. XX wieku projekt pt. West Indies Social Survey. Józef Obrębski był jednym z głównych wykonawców tego programu badawczego realizowanego pod auspicjami naukowymi London School of Economics and Political Sciences. W celu rozszerzenia perspektywy badawczej i lepszego zrozumienia procesów i zjawisk wpływających na obecną sytuację społeczno-kulturową Jamajki przeprowadzono także badania i wizyty badawcze w szeregu innych miejscowości kraju, w tym w stołecznej aglomeracji Kingston. Przeprowadzono także wiele konsultacji naukowych z badaczami z Jamajki i USA.

Planowane rezultaty:

krytyczne opracowanie dotyczące wkładu J. Obrębskiego do antropologii światowej, przede wszystkim do antropologii społeczeństw (post)kolonialnych, na przykładzie Jamajki, ukazujące jego oryginalne podejście interpretacyjne i pionierski charakter
monograficzne opracowanie dwóch społeczności lokalnych na Jamajce w 60 lat po wykonaniu przez J. Obrębskiego ich antropologicznego „zdjęcia”, z wykorzystaniem materiałów polskiego badacza
przywrócenie polskiej i światowej antropologii pamięci o badaniach J. Obrębskiego na Jamajce.

Wyniki badań zostaną przedstawione w formie referatów prezentowanych na konferencjach antropologicznych w Polsce jak i za granicą oraz artykułów naukowych w języku polskim i angielskim, natomiast ostatecznym efektem prowadzonych badań stanie się monografia pt. „Jamajka w 60 lat po badaniach Józefa Obrębskiego. Studium porównawcze społeczeństwa postkolonialnego w świetle materiałów terenowych Józefa Obrębskiego i współczesnych badań antropologicznych” opracowane najpierw w wersji polskiej, a następnie w odpowiednio dostosowanej formie, w wersji angielskiej

Aktualności:

Łukasz Kaczmarek 2012, Anthropology of decolonizing and Postcolonial Caribbean. Jamaica 60 years after the West Indies Social Survey. Referat na spotkaniu etnologów w Instytucie Etnologii Uniwersytetu Karola w Pradze. 8-9.02.2012.
Łukasz Kaczmarek 2011, Migrations and Jamaican Cultural Homogeneity (sekcja anglojęzyczna pt. “Transnational migration and the state” pod przewodnictwem prof. Lindy Basch) , Instytut Historii PAN i IEiAK UW: 15 Międzynarodowa Konferencja Poświęcona Masowym Migracjom pt. „Migracje a państwo. Etniczność, obywatelstwo, transnacjonalizm” Warszawa 1-2.12.2011.
Łukasz Kaczmarek 2011, Jamajka w 60 lat po badaniach Józefa Obrębskiego, referat na zebraniu Polish American Ethnological Society w Atlantic City, 03.08.2011.
Aleksander Posern-Zieliński 2011, Józef Obrębski i antropologia Karaibów, referat na zebraniu Polish American Ethnological Society w Atlantic City, 03.08.2011
Aleksander Posern-Zieliński 2011, From peasant villages to post-slavery settlements. Joseph (Jozef Obrebski Social Anthropology of Colonial Jamaica, referat wygłoszony na “Knowledge and Value in a Globalising World. Disentangling Dichotomies, Quering Unities” Konferencji IUAES, AAS, ASAANZ, The University of Australia, Perth 5-8.07.2011.
Łukasz Kaczmarek 2010, Sytuacja kulturowa i etniczna a charakter modeli rozwoju w dawnych koloniach brytyjskich. Fidżi i Jamajka. Konferencja pt. „Rozwój a Kultura. Perspektywy poznawcze i praktyczne” Komitet Nauk Etnologicznych PAN, IEiAK UAM i IAE PAN. Członek komitetu organizacyjnego i sekretarz sekcji, Będlewo. 18-21.10.2010.
Nadchodzące:Łukasz Kaczmarek, Izabella Parowicz 2012, Does denial heal memory? The colonial traces in Jamaican urban tissues Cities&Societies in Comparative Perspective (Section “Coming to terms with the built heritage of the postcolonial city”), 11th International Conference on Urban History, European Association for Urban History, Praga 29.08-01.09.2012.

Publikacje

Łukasz Kaczmarek 2011, Rasa i klasa w (nie tylko) naukowym dyskursie o zróżnicowaniu społecznym: USA i Karaiby, „Etnografia Polska” LV/2011 (przyjęto do druku).

Informacje o projekcie

Tytuł projektu: Ceramika, jako nośnik idei i znaczeń w społecznościach wczesnorolniczych w dorzeczu górnej Wisły. Studia w skali mikro- i makroskopowej z wykorzystaniem metod badawczych z zakresu nauk przyrodniczych i technik cyfrowych

Numer projektu: 2013/09/B/HS3/03334

Kierownik projektu: prof. dr hab. Sławomir Romuald Kadrow

Jednostka prowadząca projekt: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
Źródło finansowania projektu: Narodowe Centrum Nauki, 2014-2016

Wykonawcy:

prof. dr hab. Sławomir Romuald Kadrow - Kierownik projektu
dr Anna Beata Rauba-Bukowska - Wykonawca
mgr Kalina Joanna Juszczyk - Wykonawca

Charakterystyka

1. Cel prowadzonych badań/hipoteza badawcza

Ceramika jest nieodłącznym atrybutem neolitu. Towarzyszy pierwocinom rolnictwa, hodowli i stałego osadnictwa. Spełniała w tamtych czasach dwie odmienne funkcje. Z jednej strony ułatwiała przechowywanie pożywienia i zapoczątkowała sztukę kulinarną. Z drugiej strony ceramika spełniała wielorakie funkcje społeczno-kulturowe, przede wszystkim symboliczne. Dotyczy to szczególnie ceramiki stołowej, często bogato ornamentowanej. W tej roli ceramika mogła podkreślać status społeczny i pozycję jej posiadacza.
W ostatnich latach uzyskano wiele nowych danych na temat technologii naczyń społeczności wczesnorolniczych w dorzeczu górnej Wisły. Obecny projekt ma na celu uszczegółowienie i uzupełnienie zebranych dotychczas informacji poprzez m.in. stworzenie kolekcji próbek surowców i ich przebadanie w analogiczny sposób jak zabytkowego materiału ceramicznego. Umożliwi to porównanie i przyporządkowanie mas ceramicznych badanych naczyń do konkretnych źródeł surowca. Jest to zagadnienie ważne ze względu na kontakty i wyminę między osadami zarówno o lokalnym jak i dalekosiężnym charakterze. Analizy technologiczne mają również na celu odpowiedź na pytanie, które z badanych elementów były częścią uświadamianej przez wytwórcę know-how oraz efektem przestrzegania norm kulturowych? Pozwoli to także na selekcję tych cech technologicznych, których obecność w masie ceramicznej zależała jedynie od naturalnych właściwości dostępnego surowca. Celem badań jest także przeprowadzenie analiz nad przedmiotami kultu wykonanymi z gliny w postaci tzw. ołtarzyków, czy figurek antropo- i zoomorficznych. Wyniki tych badań pozwolą określić czy reguły ich wytwórczości podlegały takim samych normom kulturowym i technologicznym jak produkcja zwykłej ceramiki naczyniowej, czy też stosowano w ich przypadku odmienne zasady. Informacje te, będą miały znaczenie w wyjaśnianiu przyczyn stosowania m.in. różnorodnych domieszek do gliny i odpowiedzi na pytanie, które z nich były warunkowane kulturowo, a które technologicznie?
Celem projektu jest także wizualizacja trójwymiarowa najciekawszych zabytków. Techniki digitalizacyjne, które w ostatnich latach stały się niezbędnym narzędziem także w archeologii, umożliwią demonstracje wyników badań archeologów zarówno dla zainteresowanych jak również dla szerszej publiczności m.in. na stronach internetowych różnych instytucji regionalnych, muzealnych i naukowych. Ma to szczególnie istotne znaczenie gdy zważymy, że ceramika naczyniowa ze względu na swe wielorakie walory jest ważnym elementem szerszego zasobu dziedzictwa kulturowego o wymiarze narodowym i ogólnoludzkim. Jest ona świadectwem minionych epok o wartości historycznej, naukowej, emocjonalnej i estetycznej. Wraz z innymi zabytkami wymaga ona ochrony prawnej i wysiłku badawczego dla dobra społeczeństwa jego rozwoju.

2. Zastosowana metoda badawcza/metodyka

W projekcie zostaną wykorzystane metody badawcze z zakresu archeologii, mineralogii, botaniki oraz zaawansowane techniki cyfrowe. Proces badawczy opierać się będzie na korelacji pozyskanych informacji z wiedzą archeologiczną. W zakresie technologii wykonywania ceramiki przeprowadzone zostaną analizy mineralogiczno-petrograficzne pod mikroskopem polaryzacyjnym oraz skaningowym. Planuje się również wykonanie serii badań rentgenograficznych próbek surowców oraz ceramiki starożytnej w celu identyfikacji minerałów ilastych i ich przemian termicznych podczas wypału. Zostanie dokonana identyfikacja materiału organicznego (w szczególności roślinnego) w masach ceramicznych (specjalista dr Magdalena Moskal del Hoyo). W projekcie zostaną wykonane liczne trójwymiarowe skaningi zabytków, a także zastosowane techniki cyfrowe do ich trójwymiarowej rekonstrukcji.
Zastosowanie odpowiednich technik analitycznych do poszczególnych próbek będzie uzależnione od bieżących potrzeb oraz będzie odpowiadać na pojawiające się pytania i zagadnienia badawcze.

3. Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki, cywilizacji, społeczeństwa

Rozpoznanie surowcowe będzie miało zasadnicze znaczenie w odtwarzaniu lokalnych kontaktów między mieszkańcami osad w dorzeczu górnej Wisły a także w dalekosiężnych kontaktach z terenami dzisiejszego wschodniego pograniczna Słowacji i Węgier, z jednej strony, oraz z południowo-zachodniej Słowacji i Moraw, z drugiej strony. Dzięki tej wiedzy będzie można przybliżyć odpowiedź na pytanie w jakim stopniu rozwój lokalnych społeczności był warunkowany oddziaływaniami sąsiednich grup ludzkich, w jakim stopniu kontaktami z odległymi ośrodkami, a w jakim działaniem dynamiki wewnętrznych sił rozwojowych?
Zostanie lepiej poznana technologia wykonywania zarówno naczyń jak i przedmiotów kultu, dzięki czemu będzie możliwy do określenia (zróżnicowany?) stosunek twórców do tego rodzaju przedmiotów. Rozpoznanie składu mieszanki ceramicznej przedmiotów kultowych może pomóc w wyjaśnieniu kwestii czy rodzaj domieszki miał charakter kulturowy czy technologiczny? Przestrzeganie określonych norm kulturowych i stosowanie pewnych zabiegów technologicznych, czytelnych w wytwórczości ceramicznej w postaci np. zastosowania różnorakich domieszek do mas ceramicznych, może pomóc zrekonstruować mechanizmy szerzenia się innowacji technologicznych w środowisku tradycyjnych społeczności.
Baza modeli 3D, będzie służyć do celów wystawienniczych oraz edukacyjnych. Duże znaczenie ma możliwość popularyzacji modeli i rekonstrukcji 3D zabytków w formie cyfrowej za pomocą mediów elektronicznych. Przy łatwym dostępie i powszechnym korzystaniu z Internetu mogą być one rozpowszechniane i szybko trafiać nie tylko do naukowców, ale także do szerszego grona użytkowników, co ma niezwykle ważne znaczenie do ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego, do czego wszyscy jesteśmy prawnie i moralnie zobligowani.