Mgr Dariusz Wyczółkowski

Ośrodek Archeologii Historycznej

 

darekw(et)iaepan.edu.pl

https://iaepan.academia.edu/DariuszWyczółkowski

Zainteresowania badawcze:

Moje zainteresowania badawcze koncentrują się głównie na okresie wczesnego średniowiecza oraz średniowiecza. Teren, który mnie szczególnie interesuje to Europa Środkowa, a na obszarze Polski Sandomierszczyzna, Wielkopolska oraz Warmia i Mazury. Tematyka badawcza związana jest z badaniami przemian i procesów osadniczych oraz kształtowania się kultury w okresie od VII do XII wieku na ziemiach słowiańskich i ziemiach bałtyjskich. Procesy osadnicze, które staram się obserwować związane są z szeregiem zjawisk i kultur wcześniejszych. Interesuję się również problematyką wierzeń i ich materialnych przejawów oraz problemami procesu chrystianizacji na styku różnych wierzeń i religii.

Kolejne pole zainteresowań naukowych to kształtowanie się ośrodków miejskich w XIII–XV wieku. Przejście od osadnictwa otwartego związane ze zmianą topografii osad oraz ich gospodarki obserwowałem już w trakcie prac nad Zawichostem. Obecne, uczestniczę w badaniach protomiejskiej osady Kalisz Stare Miasto. Podobnie traktowałem badania prowadzone w ośrodkach miejskich na terenie Warmii i Mazur - np. Jeziorany, Bartoszyce, Mrągowo, zwracając uwagę na różnice w procesie urbanizacji związane z jej środowiskowymi i gospodarczymi uwarunkowaniami..

W kręgu moich zainteresowań badawczych pozostaje również problematyka związana z badaniami miejsc pochówku, architekturą sakralną, a także w szerszy sposób ze sztuką wczesnochrześcijańską i z okresu wczesnego średniowiecza oraz ikonografią.

 

Wybrane publikacje:

Artykuły w czasopismach

• Barnowski T., Cyngot D., Kędzierski A., Miłek S., Wyczółkowski D., Ziąbka L., (2004/2005). Badania wykopaliskowe na terenie Starego Miasta w Kaliszu w latach 2001-2004. Rocznik Kaliski, 30, 39-92.
• Widawski M., Wyczółkowski D. (2005). Trójca koło Zawichostu i jej skarby. Z Otchłani Wieków, 60(1-4), 162-166.
• Cieśliński A., Wyczółkowski D. (2008). Zapinka gąsienicowata z Tumian, pow. Olsztyński. Problem zaniku kultury wielbarskiej nad Łyną. Wiadomości Archeologiczne, 60, 179-187.
• Kędzierski A., Wyczółkowski D. (2014). Toporki miniaturowe ze Starego Miasta w Kaliszu. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, 15, 99-106.
• Kędzierski A., Malarczyk D., Wyczółkowski D. (2020). Recent Finds of Islamic Coins from the Old Town and Zawodzie Districts in Kalisz. Notae Numismaticae /Zapiski Numizmatyczne, 15, 211-230.
• Wyczółkowski D. (2021). Średniowieczny kościół Świętego Wojciecha na Zawodziu w Kaliszu – badania i interpretacje. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 69(2), 143-160.
• Cyngot D., Kowalewska-Marszałek H., Wyczółkowski D. (2021). „Archeologii doświadczaliśmy pięknie…” – Pożegnanie Profesora Stanisława Tabaczyńskiego (1930-2020). Zeszyty Sandomierskie, 50, 120-124.
• Duczko W., Kędzierski A., Kollinger K., Wyczółkowski D. (2022). A New Late Viking-age Hoard from Poland: Coins and Gold Jewellery as Evidence for the History of Central Europe. Preliminary Presentation. Archäologisches Korrespondenzblatt, 52(1), 145-156.

Rozdziały w monografiach zbiorowych

• Wyczółkowski D. (1999). Sieć parafialna zaplecza Zawichostu. W: T. Dunin-Wąsowicz, S. Tabaczyński (red.), Szkice Zawichojskie (57-71). Zawichost: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D. (1999). Widok Zawichostu Fryderyka Jonsona Dahlbergha z kwietnia 1657 roku. W: T. Dunin-Wąsowicz, S. Tabaczyński (red.), Szkice Zawichojskie (103-116). Zawichost: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D. (2000). Sieć parafialna a osadnictwo na terenie archidiakonatu zawichojskiego we wczesnym średniowieczu. W: A. Buko, P. Urbańczyk (red.), Archeologia w teorii i praktyce (571-585). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D. (2004). Pochówki dziecięce związane z najstarszą fazą cmentarzyska przy koś­cie­le świętego Maurycego w Zawichoście. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Dusza maluczka, a strata ogromna (161-165), Funeralia Lednickie, Spotkanie 6. Poznań: SNAP.
• Wyczółkowski D. (2005). Dar na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach Sandomierszczyzny. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Do, ut des – dar, pochówek, tradycja (293-299), Funeralia Lednickie, Spotkanie 7. Poznań: SNAP.
• Rodzińska- Chorąży T., Wyczółkowski D. (2009). Kilka uwag na temat tetrakonchosu w Zawichoście. W: T. Janiak (red.), Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje (367–388). Gniezno: MPPP w Gnieźnie.
• Tabaczyński S.,Wyczółkowski D. (2009). Archeologia i antropologia cmentarzysk na wczesnośredniowiecznych obiektach wielowarstwowych. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Metody. Źródła. Dokumentacja (21–33). Funeralia Lednickie, Spotkanie 11. Poznań: SNAP.
• Kędzierski A., Wyczółkowski D. (2013). Czy w skarbach z Wielkopolski z końca XI i początków XII wieku występowało srebro polskiego pochodzenia? W: P. Boroń (red.), ARGENTI FOSSORES ET ALII. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X–XII w.) (225–242). Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Katowicach.
• Kędzierski A., Wyczółkowski D. (2016). Stare Miasto Kalisz. 60 lat badań Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. W: A. Kędzierski (red.), Wokół początków Kalisza. 60 lat stacji archeologicznej Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Kaliszu (81–103). Warszawa– Kalisz: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D., Kędzierski A. (2016). Przez Kalisz droga na Północ. W: A. Kędzierski (red.), Wokół początków Kalisza. 60 lat stacji archeologicznej Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Kaliszu (121–133). Warszawa–Kalisz: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D. (2016). Zawichost romański w XI–XIII wieku. W: T. Janiak, D. Stryniak (red.), Architektura sakralna w początkach Państwa polskiego (X-XIII wiek) (171-190). Gniezno: MPPP.
• Wyczółkowski D. (2017). Einige Bemerkungen zur Lage und Topographie der Siedlung in Tumiany. W: T. Baranowski (red.), Völkerwanderungszeitliche Siedlung von Tumiany (Daumen) im Kreise Allenstein / Tumiany, woj. warmińsko-mazurskie, osada. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Kędzierski A., Wyczółkowski D. (2017). Skarb placków srebrnych z Kalisza-Dobrzeca. Nowe możliwości badawcze problemu srebra lanego. W: M. Bogucki, W. Garbaczewski, G. Śnieżko (red.), Nummi et Humanitas. Studia ofiarowane Stanisławowi Suchodolskiemu w 80 rocznicę urodzin (330–351). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D. (2018). Sieć parafialna zaplecza Zawichostu. W: S. Tabaczyński, D. Wyczółkowski, D. Cyngot (red.). Zawichost we wczesnym średniowieczu (86-93). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii  PAN.
• Wyczółkowski D. (2018) Topografia Zawichostu do czasu lokacji. Z perspektywy archeologii. W: S. Tabaczyński, D. Wyczółkowski, D. Cyngot (red.), Zawichost we wczesnym średniowieczu (122-145). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D. (2018) Chronologia stanowiska „NMP”. W: S. Tabaczyński, D. Wyczółkowski, D. Cyngot (red.), Zawichost we wczesnym średniowieczu (162-179). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D. (2018) Cmentarzysko przy kościele Świętego Maurycego w Zawichoście. Uwagi wstępne. W: S. Tabaczyński, D. Wyczółkowski, D. Cyngot (red.), Zawichost we wczesnym średniowieczu (216-229). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wyczółkowski D., Cyngot D. (2021). Materialne pozostałości Wielkiej Wojny w świetle wyników badań wykopaliskowych wyprzedzających budowę autostrady A-2, przeprowadzonych w 2008 roku w Miedniewicach, gmina Wistkitki. W: A.I. Zalewska (red.), Archeologia frontu wschodniego Wielkiej Wojny jako wyzwanie (117–123). Warszawa–Lublin: Wydawnictwo UMCS i FPLH.  https://www.archeomemory.pl/

Redakcje monografii zbiorowych

• Tabaczyński S., Wyczółkowski D., Cyngot D. (2018). Zawichost we wczesnym średniowieczu (400 ss. + płyta CD), Origines Poloorum, XII. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

 

Aktualnie prowadzone projekty:

• „Kalisz Stare Miasto gospodarka i kultura materialna osady protomiejskiej”.

Od 2001 roku związany jestem z projektem badań osady protomiejskiej z okresu XI-XIII wieku na Starym Mieście w Kaliszu. Badaniami kieruje obecnie dr Adam Kędzierski KSA IAE PAN. Jest to unikalne w skali kraju stanowisko badawcze dające możliwość na przeprowadzenie interdyscyplinarnych prac badawczych na terenie protomiejskiej osady związanej z jednym z najważniejszych grodów Polski wczesnego średniowiecza, książęcym grodem Kalisz Zawodzie. Zachowane do dzisiaj, nie zniszczone obiekty rzemieślnicze i mieszkalne pozwalają w znacznym stopniu wnioskować o przemianach gospodarczych i kulturowych związanych z procesem wczesnej urbanizacji. Wyniki dotychczasowych prac były publikowane w wielu artykułach i przedstawiane na konferencjach naukowych.

• „Kościół Św. Wojciecha na Zawodziu w Kaliszu - opracowanie monografii stanowiska na podstawie analizy wyników badań archeologicznych prowadzonych w latach 1959 oraz 2017 i 2018”.

Badania przeprowadzone pod obecnym kościołem Św. Wojciecha oraz w jego najbliższym otoczeniu pozwoliły na zainwentaryzowanie ponad 50 pochówków datowanych na okres XVI-XIX wieku. W trakcie badań odsłonięto również ślady obiektów mieszkalnych z okresu wczesnego średniowiecza i czasów nowożytnych. Wśród materiału zabytkowego należy wyróżnić duży zbiór monet datowanych na okres od X do XIX wieku.

 

Wybrane ukończone projekty:

• „Ośrodek grodowo-miejski w Zawichoście”.

Temat badawczy IAE PAN, współfinansowany ze środków grantowych zewnętrznych, kierownik prof. dr hab. Stanisław Tabaczyński. Od 1994 roku byłem jednym z wykonawców badań prowadzonych w Zawichoście na stanowisku z okresu wczesnego średniowiecza z reliktami XII-wiecznego kościoła Św. Maurycego. Badania wykopaliskowe w latach 1996-1999 prowadził prof. dr hab. Stanisław Tabaczyński. Po zakończeniu badań wykopaliskowych koordynowałem prace związane z opracowaniem materiałów i przygotowaniem publikacji. Pierwsza, wstępna publikacja materiałów miała miejsce już w roku zakończenia badań (Szkice Zawichojskie, red T. Dunin Wąsowicz i S. Tabaczyński). Pełna monografia ukazała się w 2018 roku jako XII tom serii wydawniczej Origines Polonorum (Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. S. Tabaczyński, D. Wyczółkowski, D. Cyngot, Warszawa 2018). Wcześniej, materiały i liczne obserwacje poczynione w trakcie prac terenowych i w trakcie opracowania materiałów posłużyły do napisania serii artykułów dotyczących zarówno topografii Zawichostu, architektury jak i praktyk funeralnych zaobserwowanych na cmentarzysku przy reliktach tetrakonchosu.

• „Krajobraz wczesnośredniowiecznego osadnictwa Prus. Ekologia kompleksu osadniczego w Poganowie stanowisko IV”.

Projekt badawczy finansowany przez NCN w latach 2013-2015 kierownik Mariusz Wyczółkowski z Muzeum im W. Kętrzyńskiego w Kętrzynie - W czasie trwania projektu prowadzono badania archeologiczne, geomorfologiczne oraz paleobotaniczne na stanowisku osadniczym z okresu wczesnego średniowiecza. Wcześniejsze prace ujawniły na stanowisku ślady praktyk związanych z kultem zmarłych oraz kultowe kamienne rzeźby. Wyniki projektu zostały przedstawione na wielu konferencjach naukowych oraz uwzględnione w licznych publikacjach. W projekcie współpracowałem w opracowaniu problematyki stratygrafii badanego stanowiska.

• „Pochodzenie i obieg srebra w Polsce wczesnośredniowiecznej z wykorzystaniem analiz izotopowych ołowiu”.

NCN 2013/09/B/HS3/03289, projekt realizowany w latach 2014-2017 w IAE PAN. Jego kierownikiem był doc. dr hab. Władysław Duczko, prof. AH w Pułtusku. Projekt w założeniach był nowatorskim i unikalnym wzbogaceniem problemów badawczych poruszanych w dotychczasowych pracach numizmatyków i historyków o problematykę pochodzenia i obiegu kruszcu srebrnego w okresie X-XIII wieku. Dotyczyło to przede wszystkim przyjętej metodyki badawczej i zakresu projektowanych badań laboratoryjnych gdyż przebadano łącznie 300 obiektów zabytkowych oraz próbek geologicznych. Należy również podkreślić kompleksowość przeprowadzonych badań. W ich trakcie zostały uwzględnione nie tylko cechy stylistyczne materiałów zabytkowych oraz zespołów z których one pochodzą lecz również zostały szczegółowo określone i porównane ich składy chemiczne i charakterystyki izotopowe. W projekcie zajmowałem się opracowaniem materiałów w zakresie problematyki srebra amorficznego obecnego w skarbach związanych z Polską jako tak zwane placki srebra czy srebro lane.