Dr hab. Teresa Stawiarska, prof. IAE PAN (emerytowana)

Ośrodek Interdyscyplinarnych Badań Archeologicznych

 

teresa.stawiarska@onet.pl

Zespół A1 – Kultura starożytnej Grecji i Rzymu (d. Zakład Archeologii Antycznej IAE PAN)

 

Zainteresowania badawcze:

Rzymskie importy przemysłowe, historia i technologia szklarstwa (w tym skład chemiczny szkieł) od starożytności po okres nowożytny, archeologia prowincji rzymskich, szczególnie zagadnienia ekonomiczne i organizacja produkcji szklarskiej, zagadnienia metodyczne dotyczące szklarstwa, w tym klasyfikacja i interpretacja źródeł (m.in. 1988, 2017), a także: emalierstwo kręgu wschodnioeuropejskiego (1981, 2009b), wytwory z tzw. fajansu egipskiego (2007a), naczynia i paciorki z okresu wędrówek ludów (2000b, 2003, 2017), technologia szkieł nowożytnych (2000c).

Podjęcie badań nad składem chemicznym szkieł było możliwe dzięki zapleczu laboratoryjnemu IHKM PAN (obecnie IAE PAN) oraz metodom analitycznym, pozwalającym na porównywanie wyników analiz w skali światowej. Podsumowaniem kompleksowych badań ozdób szklanych okresu rzymskiego była rozprawa doktorska Teresy Stawiarskiej, opublikowana w postaci trzech książek (1984, 1985 i 1987).

Przedmiotem szczególnego zainteresowania Teresy Stawiarskiej jest archeologia prowincji rzymskich, odrębności kulturowe i ekonomiczne poszczególnych prowincji Wschodu i Zachodu, wytwórczość i procesy technologiczne, organizacja produkcji i handlu, produkcja eksportowa, rola armii rzymskiej w procesie romanizacji (wiedzę na ten temat, obok zasad opracowania źródeł dotyczących szklarstwa, a także stosowanych metod badawczych, starała się przekazać w ramach wykładów prowadzonych na UMCS).

Wyniki badań pracowni kilkunastu szklarskich zespołów produkcyjnych prowincji naddunajskich stanowią podstawą źródłową monografii pt. „Roman and Early Byzantine Glass from Romania and northern Bulgaria. Archaeological and technological study” (2014). Studia nad tego rodzaju wytwórczością wymagały wypracowania metod i procedur badawczych, odpowiadających kolejnym stadiom produkcji (wytop szkła, formowanie wyrobów) oraz jej mikroorganizacji (w obrębie warsztatu) i makroorganizacji (regionalnej i ponadregionalnej). Interesującym problemem badawczym jest powiązanie produkcji szklarskiej z innymi rodzajami wytwórczości (ceramicznej i metalurgicznej). Do tego nurtu badań należy m.in. zagadnienie szkła prymarnego i jego roli w szklarstwie w starożytności i średniowieczu (2005b, 2009).

W ostatnich latach badaczka podjęła studia nad losami inteligencji polskiej w XIX w., wykorzystując m.in. archiwalne źródła rodzinne. Przybliżyła sylwetki: starożytnika Kazimierza Tarczyńskiego (2016) i jego syna Franciszka Tarczyńskiego, archeologa (2018a). Osobne opracowania poświęciła pozytywistycznej działalność innych członków tej rodziny na tle epoki (2018b, 2018c).

 

Wybrane publikacje:

Monografie:

Stawiarska T. (1984). Szkła z okresu wpływów rzymskich z północnej Polski. Studium technologiczne. Bibliotheca Antiqua, 19. Wrocław: Ossolineum.

Stawiarska T. (1985). Paciorki szklane z obszaru Polski północnej w okresie wpływów rzymskich. Biblioteka Archeologiczna, 28. Wrocław: Ossolineum.

Stawiarska T. (1987). Katalog paciorków szklanych z obszaru Polski północnej w okresie wpływów rzymskich. Wrocław: Ossolineum.

Stawiarska T. (1999). Naczynia szklane okresu rzymskiego z terenu Polski. Studium archeologiczno-technologiczne. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Stawiarska T. (2014). Roman and Early Byzantine glass from Romania and Northern Bulgaria. Archaeological and technological study. Bibliotheca Antiqua, 24. Warsaw: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

 

Artykuły w czasopismach:

Stawiarska T. (1988). Alkaline and calcium-magnesium raw-materials used for melt of Ancient Glass (methods of comparison). Archaeologia Polona, 25-26 (1987), 209-224.

Stawiarska T. (1991). Stan badań nad szkłem okresu rzymskiego i okresu wędrówek na ziemiach polskich. AUNC Arch. 18, Archeologia szkła, 4, 56-75.

Stawiarska T. (1993a). A study of scientific error: glass from Łęg Piekarski. Archaeologia Polona, 31, 229-242.

Stawiarska T. (1993b). Technological analyses of cut glasses from Central and East Europe from the Roman Period. Annales du 12e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre. Vienne-Wien, 26-31 août 1991 (141-151). Amsterdam: Association Internationale pour l’Histoire du Verre.

Stawiarska T. (2000). Naczynia szklane z ornamentem „pętelkowym” z okresu wędrówek ludów znalezione w Polsce. W: W. Chudziak, A. Sosnowska A. (red.), Źródła archeologiczne i ich treści. Toruń. Archaeologia Historica Polona, 8, 153-182.

Stawiarska T. (2005a). Roman Period Glass beakers with thread decoration (Eggers 188-192) from Poland – technical examination. Annales du 16e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre (75-79). Nottingam: Association Internationale pour l’Histoire du Verre.

Stawiarska T. (2005b). Zagadnienie fryty w szklarstwie starożytnym i średniowiecznym. AUNC Arch. 29, Archeologia Szkła, 9, 41-75.

Ciepiela S., Stawiarska T. (2005c). Nowożytne wyroby szklane z badań archeologicznych na Rynku Starego Miasta w Warszawie (komentarz technologiczny). AUNC Arch. 29, Archeologia Szkła, 9, 233-241.

Stawiarska T. (2007a). Paciorki „fajansowe” okresu rzymskiego z terenu Polski. Wstępne badania technologiczne. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 3-4, 261-275.

Stawiarska T. (2007b). Colourless Romano-British vessel glass from the technological point of view. Archaeologia Polona, 45, 41-61.

Stawiarska T. (2009). Raw glass and its role in ancient glass industry. Problems of organization of production. A critical assessment. Archeologia, 58 (2007), 185-196.

Stawiarska T. (2015). Glass objects from the third Century open-court building in Palmyra in the light of formal analogies and results of physico-chemical analyses. Archeologia, 64 (2014), 25-34.

Stawiarska T. (2016). Kazimierz Tarczyński – budowniczy fortepianów, starożytnik (1802-1873). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 64(3), 339-362.

Stawiarska T. (2017b). The question of ash glasses in the Roman period focusing on finds from Poland. Archaeologia Polona, 55, 225-241.

 

Rozdziały w monografiach zbiorowych:

Stawiarska T. (1981). Szklarstwo i emalierstwo. W: J. Wielowiejski (red.), Prahistoria Ziem Polskich, V, Późny okres lateński i okres rzymski (374-377). Wrocław: Ossolineum.

Onyscuk J., Stawiarska T. (2000). Eine spätkaiserzeitliche Gesichtsperle aus der Westukraine. W: M. Mączyńska, T. Grabarczyk (red.), Die spätrömische Kaiserzeit und die frühe Völkerwanderungszeit in Mittel-und Osteuropa [Berichte der Internationalen Tagung, 9.-11. November 1996, Łódź] (325-333). Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.

Bitner-Wróblewska A., Stawiarska T. (2009a). Badania technologiczne wschodnioeuropejskich zabytków zdobionych emalią. W: A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński In memoriam (303-351). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.

Stawiarska T. (2009b). Badania nad emalierstwem kręgu wschodnioeuropejskiego. Zarys problematyki. W: H. Taras, A. Zakościelna (red.), Hereditas praeteriti. Additamenta archaeologica et historia dedicata Ioanni Gurba Octogesimo Anno Nascendi (339-346). Lublin: Instytut Archeologii Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.

Stawiarska T. (2017a). Glasperlen aus den Fundstellen in Tumiany. W: T. Baranowski (red.), Völkerwanderungszeitliche Siedlung von Tumiany (Daumen) im Kreise Allenstein. /Tumiany woj. warmińsko-mazurskie, osada (289-304). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Kordala T., Stawiarska T. (2018a). Tarczyński Franciszek. Polski Słownik Biograficzny, LII/2, 213 (219-221). Warszawa-Kraków: Instytut Historii PAN.

Stawiarska T., Wysocki P. (2018b). Tarczyński Hipolit Bogumił. Polski Słownik Biograficzny, LII/2, 213 (221-222). Warszawa-Kraków: Instytut Historii PAN.

Redakcje monografii zbiorowych:

Baranowski T., Stawiarska T. (red.) (2007). Glass and silver. Studies dedicated to Maria Dekówna. Archaeologia Polona, 45.

Wybrane ukończone projekty:

Brała udział w projekcie „Rzymskie importy przemysłowe w Środkowej Europie”, przy współpracy z RGK (Franfurt nad Menem), a naczynia szklane z terenu Polski (w aspekcie archeologicznym i technologicznym), na tle wytwórczości szklarskiej Imperium Romanum, stały się tematem jej pracy habilitacyjnej (1999).

Uczestniczyła w pracach nad tematem „Badania nad genezą szkła, systemami szkłotwórczymi i wyrobami szklanymi w okresie od I w. do połowy XIII w. na terenie Europy Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Polski i Słowacji” (będącym przedmiotem umowy zawartej między IAE PAN a Arheologickym Ustavem SAV). Opracowania jej autorstwa, poświęcone surowcom, narzędziom i piecom szklarskim, miały wejść w skład monografii pt. „Zasady opisu pozostałości produkcji szkła na obszarze Europy Środkowej z okresu od I w. do połowy XIII w. ze szczególnym uwzględnieniem Polski i Słowacji”.

 

Nagrody i stypendia:

Stypendia

1973, 1985 – Institut Archeologii AN SSSR, Moskwa

1990 – Römisch-Germanische Komission des Deutschen Archäologischen Instituts, Franfurt nad Menem, Kolonia,

1987, 1996 – Institutul de Arheologie – Bukareszt, Timiszoara, Alba Julia, Konstanca, Cluj-Napoca, Timisoara, Craiova

2000 – Archeologicky ustav SAV – Nitra, Bratysława, Puchow

 

Członkowstwo w organizacjach:

Polska Grupa Narodowa Association Internationale pour l’Histore du Verre