Prof. dr hab. Stanisław Tabaczyński

archeolog, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, emerytowany pracownik Ośrodka Interdyscyplinarnych Badań Archeologicznych

stantab@iaepan.edu.pl

Zainteresowania badawcze:

W latach 1953-1956 pracownik Katedry Archeologii Polski Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, od 1956 r. do przejścia na emeryturę w roku 2000 – Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN (obecnie Instytut Archeologii i Etnologii PAN). Brał udział (w ramach badań milenijnych) w badaniach wykopaliskowych w Poznaniu, Wrocławiu, Biskupinie, Kołobrzegu, Czermnie nad Huczwą, prowadził badania w Nakle nad Notecią, w latach 1969-1974 w Sandomierzu na stanowiskach Zamek i Collegium Gostomianum (Sandomierz, badania 1969-1973, t. I: 1993, t. II: 1996), a w latach 1996-1999 w Zawichoście (Zawichost wczesnośredniowieczny, 2018). Kierował pracami terenowymi na wczesnośredniowiecznych stanowiskach wielowarstwowych we Włoszech (wyspa Torcello na Lagunie Weneckiej, Castelseprio w Lombardii oraz Capaccio Vecchia i Civita di Ogliara na południu Włoch), uczestniczył w badaniach opuszczonych wsi średniowiecznych we Francji oraz w badaniach w Algierii (Algier i Tlemçen).

Autor, inicjator i redaktor wielu publikacji naukowych. Początkowo zajmował się kwestią obrotu pieniężnego we wczesnym średniowieczu (Z badań nad wczesnośredniowiecznymi skarbami srebrnymi Wielkopolski, 1958). Rozprawę habilitacyjną poświęcił problematyce podstaw gospodarczych społeczeństw neolitycznych w Europie Środkowej (Neolit środkowoeuropejski. Podstawy gospodarcze, 1970). Wiele jego projektów naukowych dotyczyło teorii kultury i metodologii badań archeologicznych. Wykładał na uniwersytetach w Polsce (m.in. Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie) i za granicą (Paryż-Sorbona, Rzym, Salerno, Bari, Wenecja, Siena, Mediolan, Syrakuzy, Viterbo).

Uczestnik Polsko-Włoskiej Interdyscyplinarnej Grupy Roboczej Nauk Stosowanych w Archeologii i Ochronie Patrymonium Kulturowego (powołanej w 1972 r.) – efektem jej prac jest trzytomowa publikacja Theory and practice of archaeological research (t. I : 1986, t. 2: 1995, t. III: 1998).

Inicjator powołania Komitetu Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN (w 1990 r.) i jego pierwszy, wieloletni przewodniczący, obecnie przewodniczący honorowy. W KNPiP utworzył Komisję (obecnie: Zespół) Antropologii Pradziejów i Średniowiecza, o charakterze interdyscyplinarnym, skupiającą badaczy różnych pokoleń, z różnych ośrodków naukowych w Polsce i za granicą. Efektem działań Komisji są dwie publikacje: tematyczny tom rocznika Archaeologia Polona pt. Archaeology – Anthropology – History. Parallel tracks and divergences (2006) oraz monumentalna praca ponad 60 autorów pt. Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (2012).

Członek krajowych i międzynarodowych organizacji naukowych, m.in. Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich oraz European Association of Archaeologists. Jako członek PAN był m.in. delegatem Wydziału I Nauk Społecznych PAN do Stałego Komitetu Humanistyki Europejskiej Fundacji Nauki w Strasburgu (1996-2002).

Uhonorowany nagrodą im. Lelewela (Wydziału I Nauk Społecznych PAN) za pracę Neolit środkowoeuropejski. Podstawy gospodarcze (1970), nagrodą Sekretarza Naukowego PAN za książkę Archeologia średniowieczna – Problemy. Źródła. Metody, Cele badawcze (1987).

Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1975), Złotą Odznaką „Za Opiekę nad Zabytkami” (1981), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1993), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2000), Medalem 60-lecia Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (2013).

Pełna bibliografia została opublikowana w dedykowanej Profesorowi książce Archeologia w teorii i w praktyce (2000) oraz w tomie LX:2015 „Archeologii Polski” (s. 15-20).

Wybrane publikacje:

Monografie:

Tabaczyński S. (1958). Z badań nad wczesnośredniowiecznymi skarbami srebrnymi Wielkopolski. Polskie Badania Archeologiczne, 2. Warszawa–Wrocław: Ossolineum.

Slaski J., Tabaczyński S. (1959). Wczesnośredniowieczne skarby srebrne Wielkopolski. Materiały. Polskie Badania Archeologiczne, 1. Warszawa–Wrocław: Ossolineum.

Tabaczyński S. (1970). Neolit środkowoeuropejski. Podstawy gospodarcze. Wrocław: Ossolineum.

Hensel W., Tabaczyński S. (1978). Rewolucja neolityczna i jej znaczenie dla rozwoju kultury europejskiej. Wrocław: Ossolineum.

Tabaczyński S. (1987). Archeologia średniowieczna. Problemy. Źródła. Metody. Cele badawcze. Wrocław: Ossolineum.

Artykuły w czasopismach:

Pleszczyńska E., Tabaczyński S. (1974). O teoretycznych podstawach archeologii (Prezentacja i próba analizy poglądów D. L. Clarke’a). Archeologia Polski, 19(1), 7–94.

Tabaczyński S. (2003). Archeologia wobec szans i pułapek ponowoczesnego świata. W: Archeologia Polski, 48(1–2), 234–243.

Tabaczyński S. (2005). Has the archaeologist access to the past reality?. Archaeologia Polona, 43, 219–229.

Cyngot D., Tabaczyński S., Zalewska A. (2006). Editorial. Archaeologia Polona, 44 (Special Theme: Archaeology – anthropology – history. Parallel tracks and divergences), 1–9.

Tabaczyński S. (2006a). Archaeology – anthropology – history. Unconscious foundations and conscious expression of social life. Archaeologia Polona, 44 (Special Theme: Archaeology – anthropology – history. Parallel tracks and divergences), 15–39.

Tabaczyński S. (2006b). Archeologia. Parte introduttiva. W: Enciclopedia Einaudi (http://www.treccani.it/enciclopedia/archeologia_(Enciclopedia-Italiana).

Tabaczyński S. (2007a). Polish archaeology: experiences and future [Inaugural Lecture to the 12th annual meeting of the European Association of Archaeologists, Cracow, 19–23 September 2006]. The European Archaeologist, 26 (Winter 2006/2007), 3–5.

Tabaczyński S. (2007b). Polish archaeology in my lifetime. Antiquity, 81 (314), December 2007, 1074–1082.

Rozdziały w monografiach zbiorowych:

Pałubicka A., Tabaczyński S. (1986). Społeczeństwo i kultura jako przedmiot badań archeologicznych. W: Hensel W., Donato G., Tabaczyński S. (red.) (1986). Teoria i praktyka badań archeologicznych, t. I: Przesłanki metodologiczne (57–183). Wrocław: Ossolineum.

Tabaczyński S. (2000). Rzeczowe korelaty kultury: znaczenie pojęcia i problemy interpretacyjne w badaniach archeologicznych. W: S. Tabaczyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa (113–135). Prace, t. 4. Warszawa: Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych.

Tabaczyński S. (2002). From the history of eastern and western archaeological thought: an introduction to discussion. W: P.F. Biehl, A. Gramsch, A. Marciniak (red.), Archäologien Europas / Archaeologies of Europe, Geschichte, Methoden und Theorien / History, Methods and Theories (67–76). Tübinger Archäologische Taschenbücher, 13. Münster–New York–München–Berlin: Universität Tûbingen.

Tabaczyński S. (2004a). Archaeology: dealing with the human past in the present. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Archeologia, kultura, ideologie (9–31). Biskupin–Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.

Tabaczyński S. (2004b). Coconstructing the Past: The Cognitive Status of Archaeological Evidence. W: L.B. Višnâckij, A.A. Kovalev, O.A. Šeglova (red.), The Archaeologist: Detective and Thinker (105–113). St. Petersburg: University of Sankt-Petersburg.

Tabaczyński S. (2004c). Gli Slavi occidentali. W: Enciclopedia Einaudi: L’Europa tardoantica e medievale. I popoli dell’area slava (http://www.treccani.it/enciclopedia/l-europa-tardoantica-e-medievale-i-popoli-dell-area-slava-gli-slavi-occidentali_(Il-Mondo-dell'Archeologia)/).

Tabaczyński S. (2004d). La Polonia. W: Enciclopedia Einaudi: L’Europa tardoantica e medievale. L’Europa del Nord e i territori non romanizzati. L’area slava (http://www.treccani.it/enciclopedia/l-europa-tardoantica-e-medievale-l-europa-del-nord-e-i-territori-non-romanizzati-l-area-slava-la-polonia_(Il-Mondo-dell'Archeologia)/).

Tabaczyński S. (2005). Procesy etnogenetyczne jako problem badawczy archeologii. W: P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.), Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19–21 listopada 2001 (37–50). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.

Tabaczyński S. (2008a). Acque e insediamenti altomedioevali presso gli Slavi Occidentali. W: L’acqua nei secoli altomedievali, t. 1–2 (121–140). Settimane di Studio del Centro italiano di studi sull’alto medioevo t. 55, Spoleto: Centro italiano di studi sull’alto medioevo.

Tabaczyński S. (2008b). The concept of art in Karl R. Popper’s philosophy of science. Reflections of an archaeologist (with glossa by Eleonora Tabaczyńska). W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Sztuka pradziejowa i wczesnośredniowieczna jako źródło historyczne (13–22). Biskupin–Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.

Tabaczyński S. (2009). Quo vadis archaeologia? The present and the future of the research about the past. Polish experience. W: J. Schachtmann, M. Strobel, T. Widera (red.), Politik und Wissenschaft in der prähistorischen Archäologie: Perspektiven aus Sachsen, Böhmen und Schlesien (317–333). Berichte und Studien, 56. Göttingen: Hannah-Arendt-Institut für Totalitarismusforschung.

Tabaczyński S., Wyczółkowski D. (2009). Archeologia i antropologia cmentarzysk na wczesnośredniowiecznych obiektach wielowarstwowych. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Metody. Źródła. Dokumentacja (21–33). Funeralia Lednickie, Spotkanie 11. Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.

Tabaczyński S. (2010). Processes of polysemantisation of culture and their fossil correlates. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy środkowej we wczesnych okresach Epoki Żelaza (13–25). Biskupin–Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.

Tabaczyński S. (2011). Come fare la storia senza documenti scritti – come far parlare le cose mute? W: E. De Minicis, C. Pavolini (red.), Risorse naturali e attivitá produttive: Ferento a confronto con altre realtà: atti del II convegno di studi in memoria di Gabriella Maetzke (27–28 aprile 2010) (7–17). Studi e ricerche del dipartimento di scienze dell mondo antico, 12. Viterbo: Daidalos.

Cyngot D., Marciniak A., Tabaczyński S., Zalewska A. (2012). Wstęp. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (5–14). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S., Zalewska A. (2012). Ku istotnościowej koncepcji źródła archeologicznego. Uwagi na temat aktualnej kondycji myśli teoretycznej w badaniu przeszłości społecznej. Wprowadzenie. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (17–28). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S. (2012a). Szkoła „Annales”, „la Nouvelle Histoire” i archeologia polska. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (117–136). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S. (2012b). Kultura i kultury. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (571–604). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S. (2012c). Procesy etnogenetyczne jako problem badawczy w archeologii. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (657–672). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S. (2012d). Socjologia pradziejów. Zarys problematyki. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (732–769). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S. (2012e). Identifying social aspects of cultural changes in the past. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu (27–38). Biskupin–Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.

Tabaczyński S. (2013). L’École des „Annales”, la „Nouvelle Histoire” et l’archéologie polonaise. W: B. Sz. Szmoniewski (red.), Archéologie (10–32). Numéro spécial des Annales de l’Académie Polonaise des Sciences, 8. Varsovie–Paris: Centre Scientifique à Paris.

Tabaczyński S. (2015). The ‘Annales’ School, ‘la nouvelle histoire’ and Polish archaeology. W: K. Kristiansen, L. Šmejda, J. Turek (red.), Paradigm found. Archaeological theory present, past and future. Essays in honour of Evžen Neustupný (108–123). Oxford–Philadelphia: Oxbow.

Tabaczyńska E., Tabaczyński S. (2018a). Słowo wstępne. W: S. Tabaczyński, D. Wyczółkowski oraz D. Cyngot (red.), Zawichost we wczesnym średniowieczu (15–21). Origines Polonorum XII. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Tabaczyńska E., Tabaczyński S. (2018b). Zawichost – „caput Terre sandomiriensis”?. W: S. Tabaczyński, D. Wyczółkowski oraz D. Cyngot (red.), Zawichost we wczesnym średniowieczu (337–351). Origines Polonorum XII. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Tabaczyński S., Wyczółkowski D., Cyngot D. (2018). Stratygrafia stanowiska „NMP” z reliktami tetrakonchosu. W: S. Tabaczyński, D. Wyczółkowski oraz D. Cyngot (red.), Zawichost we wczesnym średniowieczu (157–160). Origines Polonorum XII. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Redakcje monografii zbiorowych:

Hensel W., Donato G., Tabaczyński S. (red.) (1986). Teoria i praktyka badań archeologicznych, 1986, t. I: Przesłanki metodologiczne. Wrocław: Ossolineum (wyd. włoskie: Torino: Il Quadrante Edizioni).

Labuda G., Tabaczyński S. (red.) (1987–1988). Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, t. I–II. Wrocław: Ossolineum.

Tabaczyński S. (red.) (1993). Sandomierz, badania 1969-1973, t. I. Polskie Badania Archeologiczne, 31. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Hensel W., Tabaczyński S., Urbańczyk P. (red.) (1995). Theory and Practice of Archaeological Research, t. II: P. Urbańczyk (red.), Acquisition of field data at multi-strata sites. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Tabaczyński S. (red.) (1996). Sandomierz, badania 1969-1973, t. II. Polskie Badania Archeologiczne, 32. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Hensel W., Tabaczyński S., Urbańczyk P. (red.) (1998). Theory and Practice of Archaeological Research, t. III: S. Tabaczyński (red.), Dialogue with the data: the archaeology of complex societies and its context in the ‘90s. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Dunin-Wąsowicz T., Tabaczyński S. (red.) (1999). Szkice Zawichojskie. Warszawa–Zawichost: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Tabaczyński S. (red.) (2000). Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Cyngot D., Tabaczyński S., Zalewska A. (red.). (2006). Special Theme: Archaeology – Anthropology – History. Parallel Tracks and Divergences. Archaeologia Polona 44 (416s.). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Tabaczyński S., Marciniak A., Cyngot D., Zalewska A. (red.). (2012). Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (1330s.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S., Wyczółkowski D. oraz Cyngot D. (red.) (2018). Zawichost wczesnośredniowieczny (400s. + płyta CD). Seria: Origines Polonorum, t. XII. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Wybrane ukończone projekty:

Prace w Polsko-Włoskiej Interdyscyplinarnej Grupie Roboczej Nauk Stosowanych w Archeologii i Ochronie Patrymonium Kulturowego (powołana w 1972 r.) – efekt prac: trzytomowa publikacja pt. Theory and practice of archaeological research (t. I : 1986, t. 2: 1995, t. III: 1998).

Nagrody i stypendia:

Uhonorowany wieloma nagrodami: nagroda im. Lelewela Wydziału I Nauk Społecznych PAN (za pracę Neolit środkowoeuropejski. Podstawy gospodarcze (1970), nagroda Sekretarza Naukowego PAN za książkę Archeologia średniowieczna – Problemy. Źródła. Metody, Cele badawcze (1987), odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi (1975), Złota Odznaka „Za Opiekę nad Zabytkami” (1981), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1993), Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2000), Medal 60-lecia Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (2013).

Członkostwo w organizacjach:

Członek krajowych i międzynarodowych organizacji naukowych (m.in. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, European Association of Archaeologists). Jako członek PAN był m.in. delegatem Wydziału I Nauk Społecznych PAN do Stałego Komitetu Humanistyki Europejskiej Fundacji Nauki w Strasburgu (1996-2002).